در این فصل به بررسی مبانی نظری و پیشینه تحقیقات صورت گرفته پیرامون مفاهیم “کارآفرینی اجتماعی” و “تامین مالی” پرداخته شده. در ابتدا بعد از ارائه تعاریف هریک از مفاهیم، سعی در رسیدن به یک تعریف مشترک برای ادامه تحقیق گشته و سپس برای دستیابی به شناختی همه جانبه و جامع عناصر، ساره ها و روابط تاثیر گذار و شکل دهنده هر یک از مفاهیم مورد بررسی قرار گرفته اند.

در ادامه تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع اصلی تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند، در این قسمت سعی گردیده تا با مطالعه این تحقیقات که در مجلات معتبر داخلی و خارجی به چاب رسیده اند، با نظریه های محققان، روش های استفاده شده توسط آن ها و یافته های تحقیقاتشان آشنا گردیده و این موارد را برای تحقیق پیش رو مورد استفاده قرار داد.

در بخش انتهایی فصل نیز مدل های انتخابی برای طراحی و تحلیل مدل کسب و کار معرفی شده اند.

۲-۲ مبانی نظری تحقیق

در اینجا ابتدا به تعریف نظری حول مفهوم کارآفرینی اجتماعی پرداخته شده. سپس به مفهوم کارآفرینی اجتماعی، کسب و کار های اجتماعی، تفاوت کارآفرینی اجتماعی با کارآفرینی اقتصادی، و نظریه های ‌کارآفرینی اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه به ادبیات تامین مالی و انواع روش های تامین مالی از دیدگاه محققان مختلف بررسی می شود. و بخش بعدی به مدل های تامین مالی کارآفرینان اجتماعی پرداخته می شود.

۲-۲-۱ کارآفرینی اجتماعی

در این بخش اصطلاح کارآفرینی اجتماعی بررسی و تشریح می شود که عمدتاً بر مطالعه مرور ادبیات استوار است.

۲-۲-۱-۱ تعریف کارآفرینی اجتماعی

در رابطه با مفهوم کارآفرینی اجتماعی، نویسندگان تعاریف متفاوتی ارائه کرده‌اند که در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می شود:

جدول(۲-۱) تعریف کارآفرینی اجتماعی

مک نامارا(۱۹۹۹) کارآفرینی اجتماعی، کسی است که کسب و کار غیرانتفاعی را برای ایجاد درآمد جهت هزینه کردن برای خدمات اجتماعی متقبل می شود. پرابوهو(۱۹۹۹) افرادی هستند که سازمان های کارآفرینانه یا کسب و کارهای مخاطره آمیز، که مأموریت‌ اصلی آن ها، تغییر اجتماعی و توسعه و بهبود ‌گروه‌های مشتریانشان است را به صورت نوآورانه خلق و مدیریت می‌کنند. مورس و دودلی(۲۰۰۲) کارآفرینان مدنی یا اجتماعی کسانی هستند که برای بنانهادن سرمایه اجتماعی در فرایند بهبود جامعه، روحیه کسب و کارهای بازرگانی را با روحیه جامعه گرایی در هم می آمیزند.

کوک، داس و میشل۲۰۰۲ کارآفرینی اجتماعی، طراحی شراکت اجتماعی بین بخش های عمومی- اجتماعی و تجاری به منظور مهار قدرت بازار، در جهت منافع عمومی است. تامسون و همکاران۲۰۰۰ فرایند افزودن ایده های جدید و متفاوت با هدف ایجاد سرمایه اجتماعی با تمرکز بر اقداماتی که توسط شاغلان بخش خصوصی، به عهده گرفته شده است. سولیوان و مرت۲۰۰۳ جستجو برای شناسایی فرصت هایی که به تأسيس سازمان های اجتماعی جدید و نوآوری مستمر در آن ها منجر می شود. لیدبیر۱۹۹۷ شناسایی منابعی که آن ها به میزان کمی استفاده شده و استفاده بیشتر از آن ها برای رفع نیازهای اجتماعی

منبع(روستا و همکاران،۱۳۸۸؛ میرک زاده، بهرامی،۱۳۹۰:۴۲)

۲-۲-۱-۲ مفهوم کارآفرینی اجتماعی

واژه ی کارآفرینی، تاریخ پرباری در پس خود دارد. ابتدا اقتصاددانان بودند که ‌به این مفهموم توجه کردند و سپس به حوزه ی مدیریت تسری یافت (صمد آقایی، ۲:۱۳۸۶).

اقتصاددان فرانسوی که در قرن ۱۹ معنای جدیدی ‌به این کلمه بخشید، جان باتیست سی بود. به باور وی «کارآفرین فردی است که مسئولیت تولید و توزیع فعالیت اقتصادی خود را بر عهده می‌گیرد و کارآفرینی یعنی ارتقای بازده منابع از یک سطح به سطحی با بهره وری بیشتر.» در قرن ۲۰ میلادی ژوزف شومپیتر، کارآفرین را نیروی محرکه و موتور توسعه اقتصادی و کارآفرین را اصلاح و تغییر الگوی تولید دانست، به نظر وی ویژگی تعیین کننده ی کارآفرین، انجام کارهای جدید و یا ابداع روش های نوین در انجام کارهای جاری است(احمدپور داریانی و همکاران، ۸:۱۳۸۵-۶). هرچه بسیاری از کارآفرینانی که باتیست و شومپیتر مدنظر داشتند، کار خود را با راه اندازی کسب و کاری سودآور و نو آغاز کرده‌اند اما نمی تواند جوهر اصلی کارآفرینی باشد. آن چه امروزه به عنوان مبنای تعاریف نوین کارآفرینی به کار می رود، برپایه ی تعاریف باتیست- شومپیتر که کارآفرینان را “نوآوران، عوامل تغییر و موتور محرکه ی در پس توسعه اقتصادی” نامیده بودند، بنا شده است. از نظر دراکر، کارآفرینان، کاشفان فرصت ها هستند و هرچند امکان دارد خود آن ها عامل تغییر نباشند اما فرصت های تغییر در حوزه های مختلفی مانند اجتماع، فناوری، بازار و … را به بهترین نحو شناسایی می‌کنند(دیز،۲۰۰۱). طی سال ها دیدگاه های متنوع و تعاریف مختلفی در ارتباط با کارآفرینی ارائه شد، اما امروزه تعریف منحصر به فردی نیست که از طرف همگان پذیرفته شده باشد. تعاریف بر طیف وسیعی از فعالیت ها تأکید می‌کنند، که عبارتند از: تحمل ابهام، خلق سازمان جدید، کشف فرصت ها، جمع‌ آوری عوامل تولید و تولید ترکیب های جدید(بلیفید،۲۰۰۸)^[۱۵].

همان طور که کارآفرینان تغییرهایی در وضعیت کسب و کار به وجود می آورند، کارآفرینان اجتماعی نیز به مثابه عاملان تغییرهایی اجتماعی عمل می‌کنند، آن ها با بهره برداری از فرصت هایی که توسط دیگران نادیده گرفته می شود، نسبت به رشد جامعه با رویکردهای جدید و خلق راه حل هایی برای بهبود وضع آن ها اقدام می‌کنند. بیل درایتون، بنیان گذاران مؤسسه‌ ی آشوکا اعتقاد دارد: « کارآفرینان اجتماعی نه تنها با دادن ماهی به فرد گرسنه راصی نمی شوند، بلکه حتی آموزش ماهی گیری به فرد نیز قانع شان نمی کند، بلکه آن ها به دنبال ایجاد تحول در صنعت ماهی گیری هستند» (دیز،۲۰۱،ص۶).

میر و نوبرآ عقیده دارند کارآفرینان اجتماعی افرادی عادی هستند که کارهایی غیر عادی انجام می‌دهند (مایر و نوبا،۲۰۰۳)^[۱۶]. باوجود توجه روز افزون ‌به این موضوع، هم چنان کارآفرینی اجتماعی در نظر افراد متفاوت، معانی مختلفی دارد. برخی کارآفرینی اجتماعی را منحصر به سازمان‌های غیر انتفاعی که برای پیش برد اهداف خود، فعالیت های سودآور و درآمدزا انجام می‌دهند، می دانند. بعضی این مفهوم را برای تمام کسانی که نسبت به راه اندازی سازمان های غیر انتفاعی اقدام می‌کنند به کار می‌برند. گروهی آن را تنها مختص دسته ای از فعالیت های سازمان های انتفاعی می دانند که اهداف عام المنفعه دارند. جرج دیز در مقاله ی خود با عنوان «معنای کارآفرینی اجتماعی» می‌گوید: «کارآفرینان اجتماعی گونه ای از کارآفرینان با اهداف اجتماعی هستند» (دیز،۲۰۰۱). وی می افزاید: «افرادی که در کارشان نوآوری بیش تری داشته و منجر به ایجاد توسعه ی اجتماعی می‌شوند، به طبع کارآفرین تر هستند.» بدین ترتیب کارآفرینی اجتماعی می‌تواند شامل اهداف اجتماعی فعالیت های تجاری مانند تأسیس صندوق های اعتبارهای خرد، و یا یافتن راه حل هایی نو برای پاسخ گویی به معضل های اجتماعی باشد(دیز،۲۰۰۱).