خود صاحب جواهر نیز در این‌جا با نقد اصل بر تساوی بودن، صلح را معتبر و راه حل می‌داند (نجفی، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۳۲۹).
هم‌چنین در جایی که دو نفر کاری را برای دیگری به شراکت انجام داده و در مقابل آن دست‌مزد دریافت کنند، مثل آن‌که دو نفر برای رنگ‌آمیزی ساختمانی با هم شراکت کنند، مال به دست آمده، میان آن دو تقسیم می‌شود. به تعبیر فقها این مورد در واقع شرکت اموال است و نه اعمال و به بیان دیگر، شراکت در مال به دست آمده حاصل می‌شود و از این نظر اشکالی ندارد (نجفی، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۲۹۷).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حال سؤال این است که آیا شرکت هرمی نیز مصداق شرکت اعمال از نوع باطل است و نامشروع تلقی می‌شود؟ ممکن است گفته شود در شرکت‌های هرمی نیز افراد به جای شرکت در اعمال و ارائه خدمات به دیگران، نیروی خود را در خدمت شرکت قرار می‌دهند و با تبلیغ خود موجبات سودآوری را برای شرکت فراهم می‌آورند؛ از این‌رو اشکال شرکت اعمال که فرد ممکن است بیش‌تر یا کم‌تر از آن‌چه کار کرده، بهره‌مند گردد، مطرح نمی‌شود. در واقع، هرکس در قبال کاری که انجام می‌دهد، به سودی دست می‌یابد، منتها اشکال این‌جاست که گاهی در شرکت هرمی در صورت تلاش نکردن دیگران، فرد تلاش‌گر هم بهره‌ای نمی‌برد و از این نظر اشکال غرری بودن (مجهول بودن میزان درآمد در قبال تلاش)‌، مطرح می‌گردد که در جای خود بررسی خواهد شد.
در تطبیقی دقیق‌تر می‌توان گفت شرکت‌های هرمی پول‌گردان از این نوع شراکت تخصصاً خارج‌اند؛ زیرا فعّالیت افراد نیست که سودآور است، بلکه سود به دست آمده، از پول‌هایی است که افراد جدید به نفع افراد قبلی وارد شرکت می‌کنند، ولی در شرکت‌های کالاگردان، اعم از صوری و واقعی، این نوع شراکت مصداق پیدا می‌کند و در صورتی که اشکال‌های وارد بر این نوع شراکت مثل غرر مصداق پیدا نکند، چه بسا به‌توان با مصالحه‌ی شرعی، شرط ضمن عقد و جعاله از صحت عمل‌کرد آن‌ها سخن گفت. تفصیل اشکال‌ها را در جای خود به عنوان موانع شرکت‌های هرمی بررسی می‌کنیم.

۲-۱-۳- شرکت مفاوضه

در شرکت مفاوضه، دو نفر در سود و زیان ودرآمد و مخارج هم‌دیگر با عقد لفظی شریک می‌شوند و حتی میراث و جایزه و مال به دست آمده از طریق تجارت شخصی، میان آن دو تقسیم می‌گردد و از این شراکت استثنا نیست، مگر غذای روزانه، پوشاک، کنیز، جنایت بر انسان آزاد، بذل خلع و مهر در صورتی که یکی از شرکا به آن ملزم گردد (شهید ثانی، شرح اللمعه، ج۴، ص۱۹۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۲۹۸).
شرکت مفاوضه را در هر چیزی حتی هدیه‌ای که به دیگری داده می‌شود، جایز می‌دانند (ابن قتیبه، غریب الحدّیث، ج۱، ص۳۲).
از آن‌جا که عمده دلیل بطلان این نوع شراکت، همان دلایل بطلان در شرکت اعمال است و در واقع، همان شرکت اعمال در حد وسیع‌تر موضوع شرکت قرار گرفته است، تطبیق و عدم تطبیق آن با موضوع شرکت‌های هرمی نیز همانند بحث از شرکت اعمال است که از آن سخن گفتیم، با این تفاوت که در برخی مصادیق شرکت‌های هرمی، افراد بالاتر از سودی که نصیب افراد زیر دست می‌شود، بهره‌مند می‌شوند، ولی در ضرر آن‌ها سهمی ندارند؛ حال آن‌که در شرکت مفاوضه، در ضرر هم طرفین شریک تلقی می‌شوند.
به هر حال، از آن‌جا که شرکت مفاوضه با وجود شراکت در ضرر و زیان دیگری به دلایلی هم‌چون غرر در معامله، باطل به شمار آمده است، در برخی مصادیقِ شرکت‌هایِ هرمی که صرفاً شراکت در سود مطرح است، به طریق اولی می‌توان حکم به بطلان داد. به بیان دیگر، گرچه شرکت مفاوضه به طور دقیق‌ بر هیچ یک از اقسام شرکت‌های هرمی انطباق نمی‌یابد و شرکا حاضر نیستند در ضرر و زیان یک‌دیگر شریک باشند، علل باطل شمردن شرکت مفاوضه می‌تواند در حکم به بطلان شرکت‌های هرمی نیز به کار آید و می‌توان گفت چنان که غرر از علل اصلی بطلان شرکت مفاوضه است، در صورت صدق غرر در شراکت‌های هرمی، همه اقسام آن‌ها را نیز می‌توان باطل شمرد. این مطلب را هم در جای خود بررسی خواهیم کرد.

۲-۱-۴- شرکت اعتبار (وجوه)

در یک تعریف کلی، شرکت وجوه یا اعتبار شرکتی است که دو نفر بدون سرمایه اولیه به دلیل اعتماد مردم به آنان، به خرید و فروش مال روی آورند (محمد قلعجی، معجم لغه الفقهاء، ص۲۶۱).
به بیان دیگر، اعتبار و جایگاه اجتماعی خریدار موجب رونق بازار شده و مردم حاضر می‌شوند مالی را به آنان بفروشند و قیمت آن را در آینده دریافت کنند.
فقها شرکت وجوه یا شرکت اعتبار رابه سه صورت تفسیر و بیان کرده‌اند:
الف) دو نفر که مورد اعتماد مردم‌اند، به شراکتی روی می‌آورند که هرگاه یکی از آن دو چیزی را به ذمه خرید، به عهده‌ی هر دو باشد و آن‌چه از تفاوت خرید و فروش به دست می‌آید، بین آن دو تقسیم گردد (ابن فهد، حلی، المهذب البارع، ج۲، ص۵۴۴).
به بیان دیگر، این نوع شراکت در واقع شراکت از نوع اعتباری و اعتمادی است که مردم به افراد دارند.
در این‌جا دونفر که فقط مورد اعتماد مردم‌اند، ولی مالی ندارند، سعی می‌کنند چیزی را نقد بخرند و قیمت آن را برای مدّت مشخصی به ذمه بگیرند تا پس از فروش و پرداخت پول، سود به دست آمده بین آن دو تقسیم گردد (محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۸، ص۱۲).
ب) فرد مورد اعتماد مردم که مالی ندارد، با فردی که توانایی مالی دارد و شهرت چندانی در بین مردم ندارد، شریک می‌شود، به این ترتیب که عمل و کار از طرف فرد قابل اعتماد، و پول و سرمایه از طرف فرد دارا، برای اعمال تجاری به شراکت گذاشته شود و سود حاصل بین آن دو تقسیم گردد (ابن فهد حلی، المهذب البارع، ج۲، ص۵۴۴).
به تعبیر یکی از فقها در این شراکت، شخصی که مورد اعتماد مردم است، مالی را که به صورت نسیه می‌خرد تا پول آن را در آینده پرداخت کند و فروش آن را به فرد ناشناخته واگذار می‌کند و شرط می‌کنند که سود بین آن دو تقسیم گردد (محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۸، ص۱۲).
ج) فرد مورد اعتماد مردم، مال فرد دیگری را که شهرت چندانی در بین مردم ندارد، با قیمت بالاتر بفروشد تا قسمتی از سود به دست آمده، نصیب وی گردد (ابن فهد حلی، المهذب، ج۲، ص۵۴۴ و فخرالمحققین، ایضاع الفوائد، ج۲، ص۲۹۸).
از آن‌جا که اساس کار این شراکت بر اعتماد و اعتبار افراد بنا نهاده شده است، اعم از آن‌که یکی از دو شریک از چنین حسن شهرتی در بین مردم برخوردار باشد یا هر دو، با شرکت اموال تفاوت اساسی پیدا می‌کند و در واقع سود بردن شخص از اعتماد مردم است، نه اموالی که به شراکت گذاشته شده است.
این نوع شراکت را هم فقهای شیعه به دلیل غرری بودن و یا نبودن دلیل خاص بر جواز آن، باطل شمرده‌اند (نجفی، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۲۹۸).
شربینی از اهل سنت، در مقام بیان علّت بطلان آن می‌نویسد:
زیرا در آن مال مشترکی وجود ندارد تا در موقع انفساخ عقد تقسیم گردد. هم‌چنین اگر دو فرد صاحب شهرت و اعتبار با هم شراکت می‌کنند و نیز در صورتی که فرد مشهور اقدام به خرید در ذمه می‌کند و فرد غیر معروف در بین مردم آن را می‌فروشد، کسی که آن را خریده، مالک است و سود و زیان باید به مالک تعلق گیرد، نه دیگری.
نیز در صورتی که فرد غیر مشهور، مالی را در اختیار فرد معتبری قرار می‌دهد تا به تجارت روی آورد، این کار نوعی قرض فاسد و باطل است؛ چون حتی بعد از واگذاری مال، استبداد و قدرت بر تصرف مالک هم چنان باقی می‌ماند، اگر یکی به دیگری در خرید مال وکالت دهد و خریدار به قصدخرید برای هر دو اقدام به خرید کند، در مال مورد اذن شریک تلقی می‌شوند.
هم‌چنین در دو صورت اول (دو نفر بدون سرمایه مالی که هر دو مشهورند یا یکی شهرت دارد)‌، اگر مالی به دست آمد، بین آن دو به حسب اجرت المثل تقسیم می‌گردد، نه به حسب شرط (شربینی، مغنی المحتاج، ج۲، ص۲۱۲).
برخی دیگرضمن تعریف شرکت وجوه به این‌که فرد معروف مال را می‌خرد و فروش آن را به فرد غیر مشهور واگذار می‌کند یا این‌که به سبب مالی که فرد غیر معروف در اختیار وی قرار داده، به تجارت می‌پردازد، این شرکت را به این دلیل باطل دانسته‌اند که مال مشترکی بین آن دو وجود ندارد و در نتیجه، منافع و زیان هر چیزی که خریده می‌شود، متوجّه خریدار باید باشد، نه دیگری (بکری دمیاطی، اعانه الطالبین، ج۳، ص۱۲۵).
در واقع، این تعاریف، شرکت صحیح را مساوی با اختلاط اموال دانسته‌اند؛ در حالی که شرکت درمعنای اولی به اختلاط اموالی که به افراد متفاوت تعلق دارد، اطلاق می‌شود و کم‌کم به خود عقد شرکت (حتی بدون اختلاط اموال) هم اطلاق شده است (محمد قلعجی، معجم لغه الفقهاء، ص۲۶۱).
از آن‌جا که در شرکت‌های هرمی نیز به نوعی اعتمادسازی و استفاده از اعتماد دیگران از ابزار کارآمد سودآوری به شمار می‌آید، ممکن است به‌توان به شباهت آن با شرکت وجوه اشاره کرد، ولی تفاوت عمده آن با شرکت وجوه در این است که در شرکت وجوه، واقع مالی خرید و فروش می‌شود و خریدار به اعتماد فروشنده وارد معامله می‌شود؛ در حالی که در شرکت‌های هرمی شخص واسطه، فقط اعتماد خود به دیگری را به مشتری انتقال می‌دهد و در واقع بر کسی اعتماد شده است که نه واسطه و نه خریدار، اطلاع دقیقی از هویت واقعی وی ندارند (صفایی، ۱۳۸۶، ص۵۹).
نتیجه این‌که شرکت‌های هرمی هم تشابهاتی با شرکت‌های مطرح در فقه دارند و هم تفاوت‌هایی، با این توضیح که شرکت‌های هرمی پول‌گردان، به شرحی که گذشت، کاملاً خارج از مصادیق شرکت‌های چهارگانه مذکور در فقه هستند و از اقسام باقی مانده، شرکت‌های کالا گردان اعم از صوری و واقعی می‌توانند از نوع شرکت اعمال تلقی شوند و ممکن است کسانی که با مصالحه شرکت اعمال را صحیح می‌دانند، در شرکت‌های هرمی نیز همین راه‌حل را در پیش گیرند. هم‌چنین شرکت‌های تولیدکننده و سرمایه‌گذار که به صورت زنجیره‌ای و یا هرمی جذب سرمایه می‌کنند، می‌توانند از قبیل شرکت اموال در فقه باشند که البته تفاوت در جذب سرمایه نیز ممکن است از موجبات بطلان آن به شمار آید (آقابابایی، ۱۳۸۹، ص۲۷).
شرکت مفاوضه و اعتبار نیز به رغم تشابه ظاهری، بر هیچ یک از اقسام شرکت‌های هرمی صدق نمی‌کند و علّت بطلان این نوع شراکت در فقه چه بسا به‌تواند با مصداق یافتن در شرکت‌های هرمی نیز از موجبات بطلان به شمار آید که تفصیل آن را در بررسی دیدگاه‌ها خواهیم آورد (صفایی، ۱۳۸۶، ص۶۱).
این نکته شایان ذکر است که تطبیق‌های یاد شده درست به نظر می‌رسد و در صورت دقت بیش‌تر، چه بسا به‌توان شراکت‌های هرمی را حداقل در برخی مصادیق از نوع شراکت جدیدی دانست که سابقه در فقه ندارد. در این صورت نیز بررسی تک‌تک عمل‌کردها می‌تواند حکم فقهی آن را مشخص سازد، چنان که در صورت انطباق جزئی با اقسام شرکت‌های فقهی هم از این بررسی بی‌نیاز نیستیم.

۲-۲- دیدگاه‌های فقهی راجع به شرکت‌های هرمی

به طور کلی دیدگاه‌های فقهی را در زمینه شرکت‌های هرمی می‌توان در دو دسته جواز و حرمت بررسی کرد و جواز عمل‌کرد این شرکت‌ها نیز ممکن است به صورت مطلق یا مشروط باشد. از آن‌جا که برخی از اهل سنت قایل به جوازند، ولی اکثر آنان مانند فقهای امّامیه عمل‌کرد فعلی شرکت‌های هرمی را ناروا می‌دانند، در این‌جا در دو قسمت این بحث را دنبال می‌کنیم.

۲-۲-۱- دلایل قایلان به منع

شرکت‌های هرمی در دو دسته عمده جای می‌گیرند: شرکت‌های هرمی با ارائه کالا و خدمات، و شرکت‌هایی که کالا و خدمات ارائه نمی‌دهند؛ از این‌رو در خصوص شرکت‌های قسم اول، برخی به دلیل نبودن شرایط بیع عمل‌کرد شرکت‌ها را ممنوع اعلام کرده‌اند وعدّه‌ای نیز با توجّه به منجر شدن عمل‌کرد شرکت به عنوان محرّم دیگر، قایل به منع شده‌اند؛ چنان که در شرکت‌هایی که کالا و خدمات ارائه نمی‌دهند، منجر شدن به عناوین محرّم دیگر، از دلایل ناروایی و منع به شمار آمده است.
پس دیدگاه‌های قایلان به منع از دو جهت قابل بررسی است: یکی از جهت تحقق یا عدم تحقق شرایط صحت در داد و ستد شرکت‌ها، و دیگری از جهت منجر شدن به عنوان ممنوع، مانند اکل مال به باطل، قمار و مانند آن.
در معاملات شرکت‌های هرمی در صورت ارائه کالا و خدمات، بحث بیع و صدق یا عدم صدق شرایط مبیع مطرح می‌شود که با توجّه به نبود برخی شرایط به شرح زیر، برخی از فقها معاملات این شرکت‌ها را از نظر فقهی باطل دانسته‌اند (آقابابایی، ۱۳۸۹، ص۱۳۹).

۲-۲-۱-۱- غرری بودن

برخی معتقدند معاملات این شرکت‌ها مصداق غرر است و مشتری وارد معامله‌ای می‌شود که از سود و زیان خود خبر ندارد و به بیان دیگر، به معامله‌ای دست می‌زند که در آن غالب افراد ضرر می‌کنند و فقط در صورتی احتمال دست‌یابی به سود هست که به دلیل عضویت افراد بعدی، فرد به‌تواند در قسمت‌های بالای شرکت هرمی قرار گیرد.
عقود و معاملات از جمله اسبابی هستند که با انشای آن از سوی متعاملین آثار قانونی مورد نظر ایشان را بر جای می‌گذارند. باید توجّه داشت که آثار معاملات به موجب حکم قانون است که ایجاد آن با انشای سبب، توسط متعاملین صورت می‌پذیرد. برای مثال، اگر دو طرف، قصد انتقال مالکیت عینی در ازای بهای آن‌را داشته باشند، عقد بیع را انشا می‌کنند و قانون‌گذار اثر انتقال مالکیت را بر بیع انجام شده، بار می کند. به عبارت دیگر طرفین خود را در قالبی قرار می‌دهند که چهارچوب و آثار آن‌را قانون‌گذار تعیین کرده است.
مقررات حاکم بر عقود و معاملات به دو بخش امری و تکمیلی تقسیم می‌شوند. مقررات امری مقرراتی است که طرفین نمی‌توانند برخلاف آن تراضی کنند و به عبارت دیگر مقرراتی غیرقابل اجتناب هستند، در حالی‌که مقررات تکمیلی در صورتی بر روابط طرفین حاکم است که برخلاف آن توافق نکرده باشند و یا عرف و عادتی برخلاف آن استقرار نیافته باشد.
اجتناب از غرر در معاملات جزیی از مقررات امری بوده و غرر در معاملات موجب خلل در صحت آن است. هرچند نفی غرر در عقود و معاملات جزء قواعد عمومی و مورد پذیرش همگان قرار گرفته است، ولی در تعریف غرر و تشخیص مصادیق آن اختلاف نظر به چشم می‌خورد. در قانون مدنی نیز مقررات منسجمی در این مورد وجود ندارد و مطالب به‌طور پراکنده آورده شده است و چون قسمت اعظم مقررات ما در رشته حقوق مدنی برگرفته از فقه امّامیه است و اشراف بر مباحث آن نیازمند مطالعات فقهی است به همین جهت در این مقاله به موضوع غرر و تأثیر آن در عقود و معاملات پرداخته و به‌طور کلی از منابع فقهی استفاده شده است.
اهل لغت غرر را به معنی خطر، نیرنگ و غفلت آورده‌اند. در معنی اول غرر یعنی شخص، جان یا مالش را در معرض نابودی قرار دهد و در معنی دوّم غرر آن چیزی است که دارای ظاهری پسندیده و باطنی ناپسند باشد. بر همین معنی اخیر است که دنیا متاع غرر نامیده شده است (ابن منظور، ۱۴۰۸). برخی نیز غرر را هر چیز مستور العاقبه می‌دانند (الضریر، ۱۴۱۰ ق، ص۲۸).
از حضرت امیر (ع) نقل شده که می‌فرمایند: غرر عملی است که شخص با انجام آن از زیان در امّان نباشد (انصاری، ج: ۱۱/۶۵: ۱۴۱۰ ق).
براساس معانی لغوی از غرر، در کتب مختلف، معامله غرری در قالب تعریف بیع غرری که معمول ترین اقسام معاملات می‌باشد معّرفی شده است که در ذیل به چند نمونه اشاره می‌شود:
الف) بیع غرری که مورد نهی قرار گرفته عبارت‌ست از بیعی که ظاهرش مشتری را می‌فریبد و دارای باطنی مجهول است (ابن منظور، ۱۴۰۸).
ب) بیع غرری عبارت‌ست از بیعی که مردد میان دو امر باشد. یکی از آن دو، مورد نظر متعاملین و دیگری مخالف نظر ایشان باشد (الجزیری، ج: ۲/۲۴۳: ۱۴۰۶ ق).
ج) بیع غرری بیع کبوتر در آسمان و ماهی در آب است.
د) بیع غرری عبارت‌ست از بیعی که همراه با خطری محتمل الحصول می‌باشد و لذا بیع با وجود چنین خطری تمام نبوده و ناقص است (ابو الحسین احمد بن فارس بن زکریا، ۱۴۰۴ ق).
ه) منظور از بیع غرری بیعی است که به دلیل وجود جهل در آن، طرفین عقد بر کنه آن احاطه ندارند (ابن اثیر، ۱۳۶۴).

ـ دیگر هیچ کاری ندارید جز اینکه یک جدول حل کنید. نخستین ردیف افقی که می خواهید پر کنید پانزده خانه ای است. باید دنبال یک اسم پانزده حرفی بگردید. شرح آن چنین نوشته است: کدام خوراکی است که روز به روز گران می شود، بلافاصله نام صد خوراکی مثل لشکر جرار مغول به مغز شما هجوم می آورد. نخود؟ لوبیا؟ عدس؟ پنیر؟ ماست؟ سیب؟ موز؟ پرتقال؟
نه این ها هیچ کدام از چهار پنج حرف تجاوز نمی کند لذا فکرتان دنبال چیزی می گردد که اسم دور و دراز داشته باشد: شیر پاستوریزه؟ … کره ی پاستوریزه؟^[۴۱۹] …..
ـ خوب حالا که این طورست ما هم گران نمی فروشیم. درست مطابق همان نرخ هایی که اعلان کرده اند می فروشیم. اینکه غصه ای ندارد. آجیل فروش این را گفت و بلافاصله شاگردش را صدا زد: « آهای پسر بیا ببینم. آن پسته های دهن بسته و فندق های پوکیده را چه کار کردی؟ همان آشغال ها که گفتم بریز توی چاه فاضلاب… ریختی یا نه؟ اگر نریختی همه را بردار باز از هم سوا کن. فندق هایش را بزن تنگ فندق ها، پسته ها را هم قاطی پسته ها کن. تخمه هایی را هم که گفتی خراب است دور نریز دوباره با تخمه ها مخلوط کن. در آجیل مخلوط هم پسته و فندق و بادام کمتر بزن،تخمه کدو زیادتر . نرخ های قدیمی را هم بردار و نرخ های جدید را بنویس. مواظب باش گرانفروشی نکنی!^[۴۲۰]».)اگرچه ظاهرا مسئولین بعضی از ادارات خاص مثل اتاق اصناف سعی در ارزان کردن کالاها داشته اند اما به خاطر عدم نظارت صحیح همین مسئولین،فروشندگان کم فروشی و عرضه ی اجناس بی کیفیت را جایگزین گرانفروشی می کرده اند.)
ـ صبح در دکان بقالی رفتم که چهار قلم جنس بخرم ولی هیچ کدامش را نداشت، گفتم « تخم مرغ داری» ، گفت : «نه» گفتم: «کره داری؟» گفت: «نه» گفتم «شیر داری؟» گفت «نه» گفتم: «پس چی داری؟» «گفت : «پیاز داریم، بخورید اشتهاتون واشه!^[۴۲۱]»
همچنین در بحث گرانی می توان به گرانی نرخ خدمات مختلف ـ از سوی مشاغل آزاد ـ هم اشاره کرد:
ـ روز چهار شنبه صبح یادم افتاد که ساعت خانمم را به ساعت ساز داده ام…. همه ی کارهایم را زمین گذاشتم و به دنبال ساعت رفتم. ساعت قدری کثیف شده بود و قدری کند کار می کرد. برای رفع این دو عیب جزئی آقای ساعت ساز سی تومان از من پول گرفت. در صورتی که دو سال پیش برای رفع همین دو عیب از همین ساعت، همین آقای ساعت ساز فقط ده تومان حساب کرد. آقا ظرف دو سال دویست درصد دستمزد خود را بالا برده است. حالا من کارمندی هستم که وضعم بد نیست و می توانم این پول ها را بدهم کسانی که حقوق زیاد ندارند تکلیفشان چیست؟^[۴۲۲]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴ ـ ۱ ـ ۱ ـ ۲ مسأله ی کمبود مسکن و ساخت و سازهای غیراستاندارد مسکن
از دیگر مسائل و معضلات جامعه که هم ریشه در اقتصاد جامعه و هم تأثیر مستقیم بر نحوه ی زندگی و آسایش معیشتی مردم دارد،مسأله ی تأمین مسکن است. چنان که از مطالعه و دقت در این مقالات و داستان ها دریافته می شود مردم عصر مؤلف با مسأله ی کمبود مسکن هم مواجه بوده اند، همچنین محبث گرانی و بالا تر رفتن روزانه ی نرخ مسکن هم بسیار مطرح شده است. از دلایل اصلی این امر می توان به کمبود و گرانی نرخ مصالح ساخت و ساز که اشاره های فراوانی به آن شده است اشاره کرد. همچنین مؤلف بارها از نحوه ی ساخت و ساز مسکن ـ به خصوص در شهر تهران ـ انتقاد و شکایت کرده است.
ـ چند شب پیش در مجلسی یکی از مهمانان درباره ی گرانی روز افزون مصالح ساختمانی و کمیابی عمله و بنا داد سخن می داد و به حال کسی افسوس می خورد که بنائی دست و بالش را بند کرده و تا یک دیوار بالا بیاید جانش هم بالا آمده است. دیگری صحبت بساز و بفروش ها را پیش کشید و گفت: آن وقت ها که مصالح ساختمانی ارزان و فراوان بود خانه هایی که این جماعت می ساختند به لعنت خدا نمی ارزید وای به حالا که با این گرانی مصالح لابد خانه هایی از آب در می آورند که مثل خانه ی حباب به بادی بند خواهد بود.^[۴۲۳]
ـ زندگی هزار و یک دشواری دارد، یک دشواری آن اشکال تأمین مسکن است که با هزار دشواری دیگر برابری می کند. …. کسانی که برای رهایی از چنگ مالک، دست و پایی می کنند و در صدد تهیه ی خانه ی شخصی بر می آیند غالبا از ترس دردسر بنایی، به خریداری خانه ی ساخته و آماده اقدام می کنند. یعنی از چاله در می آیند و به چاه می افتند.^[۴۲۴]
ـ ولی فرض کنید قطعه ی زمینی را از پدر محروم خود به ارث برده و می خواهد در آن عمارتی بسازد و اجاره دهد، اما می بیند سیمان نیست، گچ نیست، آهک نیست، آهن نیست، عمله نیست. ناچار از این کار هم صرف نظر می کند.^[۴۲۵]
ـ …. او روی هر آپارتمان سیصد و پنجاه تومان قیمت گذاشته که از این قرار مجموع قیمت هشت آپارتمان دو میلیون و ششصد هزار تومان می شود . یعنی آقای معمار باشی در مدت شش ماه قریب یک میلیون و سیصد هزار تومان سود برده، یعنی حقوق یکصد سال بنده و امثال بنده از قرار ماهی یک هزار تومان! راستی که درآمد بساز و بفروش ها چقدر کم است؟ …. از شوخی بگذریم. چرا دولت واقعا آپارتمان را هم مثل هر کالای دیگری قیمت گذاری نمی کند؟^[۴۲۶]
۴ ـ ۱ ـ ۱ ـ ۳ مسائل و مشکلات خاص ما بین مالک و مستأجر
اجاره نشینی افراد جامعه که طبیعتاً نتیجه ی کمبود و گرانی نرخ مسکن است از دیگر مسائل اقتصادی ای است که مؤلف به آن بارها و بارها اشاره کرده است. بالا بودن نرخ اجاره ها و عدم تدوین قوانین صحیح و تأثیر گذار در مسأله ی اجاره ی مسکن که منجر به سوء استفاده های فراوان مالکین می شده است از مشکلات اساسی مستأجرین به شمار می رفته است، و شرح همین سوء استفاده ها و مشکلات مابین مالک و مستأجر بارها سوژه ی خلق طنز در این آثار شده است.
ـ ناگهان صدایی به گوشم رسید که با ناله می گفت: «آقای عزیز، داستان زندگی مرا بنویسید که یک داستان واقعی است. من قسمت اعظم درآمدم را بابت کرایه منزل می دهم و صاحب ملک من که تمام پول من و مال مرا گرفته حالا می خواهد جان مرا هم بگیرد. در اجاره نامه قید شده که تعمیرات اساسی با اوست معذلک سقف مرتب چکه می کند و نزدیک است روی سر ما خراب شود و او ابداً به فکر تعمیرش نیست. در اجاره نامه قید شده که تلفن جداگانه به ما بدهد ولی فقط یک انشعاب از تلفن خودش به ما داده که آن را هم مرتباً قطع می کند ……. درباره ی او هر چه بگویم کم گفته ام. هر وقت که در خانه است حتی تلفن ما را کنترل می کند و به حرف ما گوش می دهد ….. » در این وقت از گوشی تلفن صدای دیگری به گوشم رسید که گفت: «مردکه چرا حرف دهنت را نمی فهمی؟ مگر تو که هستی؟ کی سینجری یا یا سرعرفات که من به تلفنت گوش بدهم^[۴۲۷]؟!»
ـ از خانمی پرسیدم: « خانه از خودتان دارید؟» گفت : «خانه کجا داریم؟ لانه هم نداریم. دو تا اطاق در یک خانه به ماهی هزار تومان کرایه کرده ایم و تازه مدتی هم هست که با صاحبخانه دعوا داریم» پرسیدم: «چرا؟» جواب داد: « چون ما بچه می خواستیم و صاحبخانه بچه نمی خواست.^[۴۲۸]
ـ آقای «م ـ ن»، آموزگار، درد خود را شرح داده و تقاضای درمان کرده اند می نویسد:
دارای پنج بچه از چهار ساله تا چهار ده ساله هستم. بواسطه ی قلت حقوق و کثرت عائله کرایه نشین و بلکه خرابه نشین هستم. خانه ای با ماهی سیصد تومان اجاره کرده ام که صاحبخانه تقاضای تخلیه ی آن را دارد و می خواهد به زور بلندم کند، بدین جهت با چاقو مجروحم کرده به طوری که دو انگشت دستم ناقص شده است^[۴۲۹] …..
البته از آن جایی که مؤلف همواره تمام زوایای امور را با دقت نظر و منصفانه می سنجد به مواردی هم اشاره کرده که مستأجرین مشکلات خاصی را برای مالکین ایجاد کرده اند:
ـ ….. کار به شکایت و دادگاه کشید و بالاخره پس از سه سال دوندگی در دادگستری مستأجر به حکم دادگاه مجبور به تخلیه ی خانه شد. او خانه را خالی کرد در حالی که عمداً تمام دیوار ها را خراش انداخته و یک کاغذ دیواری سالم نگذاشته بود. سرپیچ های لامپ را کنده و موکت کف اتاق را مثل پارچه ی بید زده سوراخ سوراخ کرده بود. هیچ یک از پنجره ها شیشه نداشت^[۴۳۰]….
ـ می گویند مستأجری خانه را تخلیه کرد و تحویل موجر داد پس از مدتی او را در خیابان دید و سلام کرد. موجر که از دست او دل پری داشت جواب نداد گفت: حالا دیگر مرا نمی شناسید؟ موجر گفت: چرا می شناسم، شما همان کسی هستید که مثل آدم به خانه ی من آمدید و مثل الاغ رفتید. گفت: شما حق ندارید توهین کنید. موجر گفت: چرا حق ندارم؟ مگر نه این است که شما روز اول مستأجر من شدید خانه از من تحویل گرفتید و روز آخر طویله تحویلم دادید^[۴۳۱]
ـ گفت : به شهادت اجاره نامه ی رسمی که از آن مرحوم باقی مانده بیست و هشت سال قبل یک آپارتمان پنج اتاقه را با تمام لوازم ماهی دویست و پنجاه تومان اجاره داده ایم که هنوز هم همین مبلغ را دریافت می کنیم. اتفاقاً مستأجر مردی مسلمان و نماز خوان است. برای او پیغام فرستادیم که : ما راضی نیستیم و بنا به قول حاکم شرع نماز شما صحیح نیست. او هم برای ما پاسخ داد: از امروز می روم در مسجد نماز می خوانم که هم قبول باشد و هم هر رکعت آن ثواب هزار رکعت داشته باشد^[۴۳۲]!
۴ ـ ۱ ـ ۱ ـ ۴ مسائل معیشتی و مشکلات خاص بازنشستگان
همان طور که قبلا هم گفته شد از اهداف اصلی مقاله نویسی حالت طرح و نقد مشکلات اقشار مردم بوده است. یکی از طبقات و اقشار خاصی که مؤلف نگاه ویژه ای به مشکلات و کمبودهای مالی زندگی آنان دارد قشر بازنشستگان است. عدم توجه و رسیدگی دولت به بازنشستگان، حقوق و مزایای پایین این افراد ـ علیرغم بالا رفتن هر روزه ی هزینه های زندگی ـ ، مسأله ی بیمه ی بازنشستگان، سنّ بازنشستگی و مشکلاتی از این قبیل، مسائلی هستند که مؤلف با زبان طنز آمیز آن ها را طرح کرده است. بسیاری از این مسائل و مشکلات را خود بازنشستگان از طریق نامه یا تلفن با مؤلف در میان گذاشته و خواستار طرح مسأله از جانب او بوده اند.
ـ مثلا می گویند: کسی که باز نشسته می شود دیگر حکم مرده ای را پیدا می کند که باز هم ناچار است ادای زندگان را در بیاورد، یا می گویند: آدم بازنشسته ، هم مقام خود را از دست داده و هم احترام خود را. و به وضعی در آمده که باید به قول سعدی درباره اش گفت: « هر که این هر دو ندارد عدمش به زوجود^[۴۳۳]»…..
ـ در این جا دیگر پیرمرد از کوره در رفت و داد زد: حالا می فهمم این که گفته اند بزرگ ترین دشمن هر مردی زنش است راست گفته اند ، حالا می فهمم که نسل سرکش یعنی چه …. آخر شما ها با آن کله ی پوکی که دارید بیشتر عقلتان می رسد یا کسانی که مقررات بازنشستگی را وضع کرده اند؟ ……. حالا که باز نشسته شده ام فقط همان حقوق اصلی را می دهند و دیگر از مزایا خبری نیست….. یعنی این که درآمد من دیگر نصف شده. حالا متوجه شدید؟ بالاخره کسانی که مقررات بازنشستگی را وضع کرده اند لابد تصور می کنند که ممکن است آدم هزینه ی زندگی خود را که سال ها بر یک اساس معین قرار داشته ناگهان نصف کند^[۴۳۴]……
۴ ـ ۱ ـ ۱ ـ ۵ مسأله ی بیکاری در جامعه
در جامعه ی بحران زده ای که نرخ تورم و گرانی اجناس و خدمات رشد روز افزون دارد مسلماً مسأله ی اشتغال از مهم ترین و اساسی ترین نیازهای افراد جامعه ـ به خصوص جوانان ـ است. با مطالعه ی این آثار در می یابیم که یکی از اصلی ترین مشکلات مردم در آن دوران مسأله ی اشتغال بوده است. کمبود فرصت های شغلی مناسب برای جوانان، به خصوص افراد تحصیل کرده ای که پس از سال ها تحصیل انتظار دارند تا با یافتن شغلی مناسب هم از اطلاعات و مهارت های خود استفاده کنند و هم منبع درآمدی داشته باشند، از معضلات اجتماعی عصر مؤلف به شمار می رود. مسلماً بیکاری افراد منجر به تولید مشکلات دیگری نیز می شود که مؤلف از ذکر و طرح آنها نیز غافل نبوده است.
همچنین از دیگر مسائلی که مربوط به حوزه ی اشتغال افراد می شود، چند شغله بودن بعضی از افراد است که این نیز معضلی در جامعه به حساب می آید که نشانگر ناکارآمدی و ضعف دستگاه های دولتی مسئول این گونه امور است.
ـ در ضمن می فهمید درجایی که عده ای از جوانان دیپلمه یا لیسانسیه هر روز از صبح دنبال کار می دوند و کفش پاره می کنند و شب دست از پا دراز تر بر می گردند، بنده ی خدایی از دار دنیا رفته که هیجده شغل در هیجده موسسه داشته^[۴۳۵]….
ـ در جایی که اشخاصی سیزده سال است صبح تا غروب دنبال کار می دوند و هنوز ول معطلند، اشخاصی هم هستند که سیزده شغل دارند و از هر شغلی هم ماهانه بین پنج تا ده ، دوازده، سیزده هزار تومان در می آورند.^[۴۳۶]
ـ دوستی دارم که استاد دانشگاه است، مشاور حقوقی یک وزارتخانه است، عضو هیئت مدیره ی یک موسسه تهیه ی روغن نباتی است، جزء هیئت امنای یک کارخانه ی چیت سازی است، خزانه دار یک شرکت کشتیرانی است، سهامدار عمده ی یک بانک است، وکالت می کند، تجارت می کند، خلاصه یازده شغل دارد و تازه دنبال دوازدهمی اش می گردد.^[۴۳۷]
ـ در این نامه نوشته بود: به فریاد دیپلمه ها و لیسانسیه ها و سایر طالبین استخدام برسید و اگر برای آنان کار پیدا نمی کنید لااقل مواظب بعضی از دستگاه ها باشید که به بهانه ی استخدام جیب این فلک زده ها را خالی نکنند. فلان موسسه فقط سه نفر کارمند لازم دارد و از هر داوطلبی می خواهند که چهل یا پنجاه تومان به ضمیمه ی سایر مدارک خود بفرستد و این جمله ی قالبی را هم قید می کنند که وجه سپرده مسترد نخواهد شد»^[۴۳۸] ……
ـ گوشی را برداشتم و صدای یک دوست قدیمی را شنیدم که می گفت: پسر من ظرف یک سال به سه موسسه که کارمند می خواسته اند تقاضای کار داده و هر سه بار در امتحان کتبی آن ها قبول شده و او را برای مصاحبه دعوت کرده اند اما در مصاحبه رد شده. بردار دو کلمه بنویس چطور ممکن است که کسی هر دفعه در امتحان کتبی قبول شود ولی درمصاحبه رد شود؟^[۴۳۹]
ـ گفتم ولی برادرت در همین ایران درس خواند و خیلی خوب هم پیشرفت کرد گفت : اوه! او از بچگی درس خون بود …. لیسانس خود را هم با معدل عالی گرفت. پرسیدم برادرت چه می کند؟ گفت: او با اینکه نظام وظیفه اش را هم گذرانده، معذلک دو سال است که به همه در زده و هنوز کار گیر نیاورده^[۴۴۰].
۴ ـ ۱ ـ ۲ مسائل اداری و دولتی
ادارات و ارگان های دولتی نقش به سزا و مستقیمی در زندگی اجتماعی و اقتصادی آحاد مردم و تأمین آسایش و رفاه افراد جامعه به عهده دارند. مسلم است که وجود ضعف و نقص در این ادارات و دستگاه ها نیز مستقیماً بر زندگی افراد تاثیر گذار است. در این آثار به کمبودها و نقص های مختلف دستگاه های اداری و دولتی اشاره های طنز آمیز فراوانی شده است و مسائل مربوط به این حوزه را می توان به صورت زیردسته بندی و ارائه کرد:
۴ ـ ۱ ـ ۲ ـ ۱ رواج معضلاتی مثل پارتی بازی، رشوه خواری و تبعیض در ادارات دولتی
از مطالب و مسائل نقل شده در آثار مورد بحث به راحتی می توان دریافت که در دستگاه های اداری و دولتی عصر مؤلف نابرابری و ظلم اجتماعی بسیار فراوان بوده است. مهم ترین و بزرگ ترین نقص ادارات دولتی رواج توصیه و پارتی بازی است که مانند مرضی چنان فراگیر بوده که در اغلب موارد در ادارات به طور کلی روابط حکمفرما بوده و نه ضوابط. از عواقب و تبعات این امر هم رواج تبعیض در بین کارمندان ادارات بوده است به طوری که بسیاری از کارمندان با وجود مهارت و وجدان کاری بالا هنگامی که مورد تعبیض مسئولین قرار می گرفته اند از کار خود دلسرد و مأیوس شده و در نتیجه کار ادارات دولتی رو به افول می گذاشته است. ازطرف دیگر در چنین محیطی کم کم ظاهر سازی و چاپلوسی جای صداقت و وجدان کاری را می گرفته است.
از دیگر معضلات اساسی موجود در دستگاه های اداری و دولتی رواج و شیوع رشوه خواری در بین کارمندان بوده که مؤلف اشاره های فراوانی به این مسأله داشته است.
ـ روزنامه خواندن درس اخلاق هم به آدم می دهد. مثلا در خبر «انتصابات» می بینید همان کسی که تا دیروز به لیاقت و جربزه ی او ایمان نداشتید و طرز کارش را مسخره می کردید امروز در فلان مؤسسه به یک مقام حساس منصوب شده است. به یادتان می آید که ریشتان پیش آن موسسه گیر است و قریبا با رئیس جدید سروکار پیدا خواهید کرد^[۴۴۱]….
ـ استاد باز پرسید: « آیا شما آدم کشته اید ؟ جواب داد : « من مدیر موسسه ای بودم و شایستگی مدیریت نداشتم. مرتب نان قرض می دادم و به توصیه ی این و آن گوش می کردم و گاهی بر اثر یک توصیه، مقامی را که میبایست به کارمند شایسته ای بدهم به کارمند ناشایسته ای می دادم. بدین ترتیب چند تن از کارمندان را چنان مأیوس و دلسرد ساخته ام که ظاهراً پشت میز می نشینند و زنده اند و نفس می کشند، اما حکم مرده را دارند و در واقع من مسئول مرگشان هستم.^[۴۴۲]
ـ کسی که اهل این مرزو بوم است بالاخره در زیر بته عمل نیامده و با عده ای افراد سرشناس و متنفذ یا خویشاوندی دارد یا آشنایی و با بهره گرفتن از پارتی و نفوذ و توصیه ی این و آن می تواند به سرعت راه خود را باز نماید و پیشرفت کند، کجا در خارجه کسی این همه فرصت ترقی دارد؟^[۴۴۳]
ـ درشت ترین تیتر آن، این بود : «رشوه: این لولو را از ادارات بیرون کنید!» ظریفی خندید و گفت : رشوه اسامی و القاب و عناوین افتخار آمیز زیادی دارد : انعام، پیشکش، تحفه، تا به حال نشنیده بودیم که کسی اسم رشوه را «لولو» بگذارد….. ولی رندی که بارها فیض حضور رشوه را درک کرده و از برکات انفاس او بهره مند شده بود می گفت: من یقین دارم که این «لولو» نیست و «لؤلؤ» است به معنی درّ و گوهر^[۴۴۴]!
ـ هر کارمندی هم روز اول که وارد دستگاهی می شود حکم دونده ای را دارد که وارد میدان شده باشد، تا مدتی وظایف خود را خوب انجام می دهد چون خیال می کند با کوشش و ابراز لیاقت می توان ترقی کرد. اما اگر رفته رفته پی ببرد که « خود غلط بود آنچه می پنداشته است» ، راه پیشرفت و ترقی درستی و جدیت نیست، پارتی بازی و خوش خدمتی است، اگر بفهمد کار و کوشش سکه ای نیست که رواج داشته باشد، یقینا دیگر دست و دلش به کار نمی رود و حق هم دارد^[۴۴۵].
ـ امروز توصیه بازی از هر بازی دیگری بیشتر رواج دارد و اگر توصیه نامه هایی که از صبح تا غروب بین اشخاص رد و بدل می شود در هوا به صورتی قابل رویت در می آمد خیال می کردید که هزاران هزار کبوتر سفید از زمین به آسمان پرانده یا میلیون ها ورق کاغذ از آسمان به زمین ریخته اند.^[۴۴۶]
۴ ـ ۱ ـ ۲ ـ ۲ بی مسئولیتی کارمندان و عدم رسیدگی صحیح به امور
از دیگر مسائل و نقص های ادارات دولتی که در این آثار اشاره های فراوانی به آن شده است رواج بی مسئولیتی در میان کارمندان ادارات است و این بی مسئولتی و به اصطلاح نبود وجدان کاری دربین کارمندان ادارات بی شک حاصل عواملی چون پایین بودن دستمزد کارمندان، تبعیض و توجه به روابط و مسائلی از این قبیل است که به برخی از آنها درمباحث گذشته هم اشاراتی شد. مؤلف روش های کارمندان ادارات دولتی را برای فرار کردن از کار و شانه خالی کردن از مسئولیت، با زبانی طنز آمیز و گاهی آمیخته با اغراق شرح و توضیح داده است.
ـ می نویسم بعضی از کارمندان وقتی می خواهند از اداره جیم شوند و در بروند، یک عینک و یک قلم خود نویس روی میز خود می گذارند تا چنین وانمود کنند که از اداره قاچاق نشده اند، بلکه در اتاق های دیگر دنبال انجام وظائف اداری هستند. معلوم است که به چنین نوشته ای خیلی زودتر ترتیب اثر داده می شود، بدین نحو که از فردا تعداد بیشتری قلم خود نویس و عینک روی میزها دیده خواهد شد^[۴۴۷]!
ـ چند روز پیش به میرزا غلامرضا خان برخوردم که در کافه قهوه می خورد. تازه باز نشسته شده، گفتم : از بازنشستگی حوصله ات سر نمی رود؟ گفت : نه. من چون سال ها کارمند اداره بودم به بیکاری عادت کرده ام^[۴۴۸] !
ـ ….. کارمندی داشتیم که خود را به ناخوشی میزد و ماهی چند روز از دکتر استراحت می گرفت. وقتی به ساختمان جدید منتقل شدیم، یک روز نیرنگ تازه ای برای تمارض طرح کرد. آن هم این بود که از پله های هفت طبقه عمارت چنان تند بالا رفت که وقتی به طبقه ی هفتم رسید قلبش حسابی به تپش افتاده بود. با این حال پیش دکتر رفت و از تپش قلب نالید. دکتر هم به او دو روز استراحت داد^[۴۴۹].
ـ روی هم رفته آقا از سه جا حقوق می گیرد و در هیچ کدام از آن ها هم هیچ وقت نیست. روزی هم قطار ها پشت سرش بالای منبر رفتند و هی نسبت ناراستی و نادرستی به او دادند. در این میان یکی گفت: ولی ظاهرا خیلی دم از پاک دامنی می زند. دیگری جواب داد: حق دارد، چون مدتی است که یک لباس شویی باز کرده و در آن جا تمام وقت کار می کند.^[۴۵۰]
ـ از صبح چهارشنبه که پشت میز قرار می گیرد فقط جسمش به میز نزدیک است ولی روح و فکر و ذکرش فرسخ ها از میز فاصله دارد خودش در اداره است و دلش در خانه. چون می خواهد تعطیلات آخر هفته را در کنار دریا بگذراند و فکرش در اطراف چمدانی دور می زند که در خانه باید بسته شود^[۴۵۱]…..
۴ ـ ۱ ـ ۲ ـ ۳ عدم مدیریت صحیح در ادارات و اتلاف نیروی انسانی
یکی دیگر از معضلات بخش اداری و کارهای دولتی که دقیقا به عنوان یک خلأ بزرگ در دستگاه های اداری آن دوران وجود داشته و مؤلف همواره با اظهار تأسف فراوان با طنزی تلخ از آن یاد می کند مسأله ی عدم مدیریت صحیح در ادارات است که مسلما این نبود مدیریت صحیح منجر به عواملی مثل اتلاف نیروی انسانی، اتلاف بی مورد هزینه های دولتی، رواج کاغذ بازی و نهایتا نارضایتی و یأس ارباب رجوع از ادارات دولتی می شده است. در چنین مواردی، مؤلف در بسیاری جاها به مقایسه ی ایران با کشورهای پیشرفته ی آن زمان می پردازد و در اغلب موارد وضعیت اسفناک و معیوب ادارات دولتی را به خوبی مجسم و منعکس می کند.
ـ ….. سرش را بلند می کند و به او می گوید: برو پس فردا بیا، به قدری هم خونسرد این جواب سر بالا را میدهد که انگار طرف سنگ است و به همان آسانی که سنگ را از پیش پا دور می کنند و از آن انتظار هیچ گونه عکس العملی ندارند او هم باید دست به سر شود و ابداً جیکش در نیاید……. اما کسی که پشت میز نشسته مهلتش نمی دهد. با لحنی تند به او می گوید: مگر آدم نیستی؟ گفتم برو پس فردا بیا. خوب، بد نمی گوید، مگر آدم نیستی؟ اگر آدم هستی تا پایت قوت و چشمت سو دارد باید هی بروی و پس فردا بیایی …… برای اینکه آدمی و آدم هم که ارزشی ندارد.^[۴۵۲]
ـ رئیس کار گزینی عرض کرد: قربان آخر این آقا لیسانس ندارد، دیپلم ندارد، گواهینامه ی ششم ابتدایی هم ندارد، حتی خط خوانایی هم ندارد و یک نامه ی چهار سطری هم نمی تواند بنویسد که بی غلط باشد. پرسید: حتی امضا هم نمی تواند بکند؟ عرض کرد: چرا قربان، تصادفا امضای قشنگی دارد. گفت: خوب او را هم رئیس کنید^[۴۵۳]

۳- ۲- ۵- نظریه افزایش جمعیت
پیروان این گروه بر این باورند که امکانات طبیعت و کره زمین برای تغذیه و تامین وسایل زندگی افراد بشر نامحدود و یا لااقل بسیار وسیع است. بنابراین از افزایش جمعیت نباید بیم داشت، بلکه برعکس باید باتوجه به مزایا و محاسنی که این امر می ­تواند به دنبال داشته باشد از آن استقبال کرد. به طور کلی اکثر ادیان و به ویژه ادیان الهی، طرفدار افزایش نفوس بوده و تکثیر اولاد را تشویق و جلوگیری از آن را غالباً نهی می­ کنند (کتابی، ۱۳۸۷). اما به نظر می­رسد دیدگاه اسلام چیز دیگری است. دین اسلام، از طرفی، به آیات و احادیثی اشاره می‌کند که موافق تشکیل خانواده و افزایش موالید است که از این طریق تاکید عمده­ای بر شکل­ گیری خانواده و تولید مثل به عنوان وسیله­ای برای تضمین بقاء و تداوم نسل انسانی دارد. از طرف دیگر، آیات و احادیثی نیز وجود دارد که به طور ضمنی جلوگیری از حاملگی را جایز دانسته است. برای مثال موضوع شیر دادن مادر به بچه به مدت دو سال مورد تاکید قرار گرفته است. از آن­جا که حاملگی موجب قطع شیر مادر می­ شود، می­توان استنباط کرد که عمل به توصیه­های قرآنی می ­تواند در ایجاد فاصله­گذاری مناسب بین موالید موثر افتد. در این زمینه هم­چنین می­توان به جهت­گیری موافق فرهنگ اسلامی در زمینه استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی از جمله روش نزدیکی منقطع اشاره کرد که در قوانین فقهی اسلامی مجاز شمرده شده است (میرزایی، ۲۰۰۴).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳- ۲- ۶- نظریه مخالفان افزایش جمعیت
پیروان این نظریه، افزایش جمعیت را به عنوان یک واقعیت پدیده­ای انکارناپذیر دانسته و در عین حال بر این باورند که می­توان با بهره گرفتن از روش­های پیشگیری از حاملگی از افزایش بی­رویه آن جلوگیری کرد و از این طریق جامعه را از پیامدهای سوء عدم تعادل میان رشد جمعیت و رشد اقتصادی برحذر داشت. این گروه نه تنها افزایش جمعیت را باعث توسعه و پیشرفت جوامع نمی­دانند بلکه حتی آن را مانع توسعه نیز می­دانند. آن­ها می­گویند تجربه تاریخ نشان داده است که هر زمانی کمیت بر کیفیت غلبه کرده، پیشرفت مادی و اجتماعی جوامع متوقف شده ­است (بهنام، ۱۳۴۸).
۳- ۲- ۷- نظریه حد مطلوب جمعیت
نظریه حد مطلوب جمعیت نخستین بار به طور رسمی طی سال­های ۱۸۶۵-۱۸۱۰ توسط کارل وینکل^[۱۵] پروفسور آلمانی مطرح شد. او ملت­های جهان را به سه گروه ملت­های کم­جمعیت، ملت­های پرجمعیت و ملت‌های با جمعیت متناسب تقسیم کرد. نامبرده بر این باور است که بایستی در دفع دو خطر کوشید: زیادی جمعیت و کمی جمعیت و میان این دو حد است که می­توان تصوری از تعادل و یا وضعی متناسب و منطقی داشت (تقوی، ۱۳۸۲).
افلاطون تعداد و سکنه جمهوری ایده­­الی خود را دقیقا ًمشخص کرد (آن را مقدار ۵۰۴۰ نفر در نظر گرفته‌است) او می­گفت چنین جمعیتی می ­تواند نیازمندی­های­ جامعه را به هنگام جنگ برآورد و اجرای درست بخش زمین­ها و نظام مالیات­ها را عملی سازد. وی درباره ثابت نگه داشتن شمار مردم یک شهر به یک میزان می­گوید: تعداد زناشویی­ها را به تشخیص زمامداران واگذار خواهیم کرد و تا آنجا که شدنی است با توجه به مرگ و میر و جنگ و بیماری­ها و پیشامدهای همانند دیگر شمار مردم شهر را به یک میزان نگه دارند (کلانتری، ۱۳۶:۱۳۷۸).
۳- ۲- ۸- تئوری تغییر و پاسخ جمعیتی
تئوری تغییر و واکنش­ جمعیتی توسط دیویس^[۱۶] به عنوان یک مقدمه نه به عنوان یک راه حل برای تئوری انتقال جمعیتی مطرح شد. توجه دیویس به علل رشد جمعیت، بر اساس فرضیاتی است که او آن­ها را به عنوان علل اصلی رشد جمعیت می­داند. مشکل اساسی تلاش­ های دیویس مربوط به موضوع محوری تئوری انتقال جمعیت بود. دیویس یک سوال در تئوری خود مطرح می­ کند و آن این است که چگونه کاهش مرگ و میر منتهی به کاهش باروری می­ شود؟ برای پاسخ به این سوال، دیویس این سوال را پرسید که به هنگام کاهش مرگ و میر چه اتفاقی می­افتد؟
پاسخ این است که بیشتر بچه­ها تا بزرگسالی باقی می­مانند در حالی که فشار بزرگی بر خانواده وارد کرده و افراد برای رهایی از این فشار مجبور به سازماندهی دوباره زندگی­شان می­شوند این واکنش مردم نسبت به تغییر جمعیتی می­باشد. باید دانست که واکنش­های آن­ها بر حسب هدف­های فردی است نه اهداف ملی، و به ندرت آنچه که دولت می­خواهد اتفاق می­افتد. اگر اعضای یک جامعه آماده دریافت روش رفتاری خاص نباشند، به آن روش رفتار نخواهند کرد.
دیویس پیشنهاد کرد که قوی­ترین انگیزه برای محدود کردن خانواده ترس از فقر یا اجتناب از رنج آن چنان که مالتوس^[۱۷] بحث می­کرد نیست. بلکه چشم­انداز موفقیت بیشتر است که اغلب مردم را برمی‌انگیزد تا تعداد فرزندان کمتری داشته باشند. او در نهایت تاکید می­ کند که حداقل تمایل برای بقاء نسبی فرد در جامعه ممکن است باعث جلوگیری از داشتن فرزند زیاد شود.
۳- ۲- ۹- نظریه مبادله
انتخاب نظریه مبادله برای موضوع مورد تحقیق به این دلیل است که دو انگاره واقعیت اجتماعی (شبکه یا ساخت شبکه­ ای) و انگاره رفتار اجتماعی (رفتار مبادله­ای) را به هم پیوند می­زند. از طرف دیگر این تئوری یکی از مسائل بحث­برانگیز جامعه شناسی را که شکاف بین سطح خرد و کلان است را حل می‌کند. به این ترتیب که ماهیت واحدها می­توانند خرد و کلان باشند. کنشگر می ­تواند یک فرد یا یک واحد جمعی باشد که قابلیت تقویت از محیط را دارد. واحدها می ­تواند اشخاص فردی یا واحدهای پیوسته­ای مثل گروه­ ها، سازمان­ها و ملت­ها باشند.
امرسون^[۱۸] بنیان­گذار این تئوری سه پیش­فرض اساسی برای نظریه مبادله قائل است که عبارتند از:
الف: کسانی که از رویدادها نفع می­برند، گرایش به کنش معقولانه در جهت وقوع آن رویداد دارند.
ب: انسان­ها سرانجام از رویدادهای رفتاری دلزده می­شوند چنان که این رویدادها به تدریج خاصیت خود را از دست می­ دهند.
ج: منافعی که انسان­ها از رهگذر فراگردهای اجتماعی بدست می­آورند بستگی به منافعی دارد که آن­ها می توانند در مبادله ارائه کنند.
بر اساس یکی از این اصول هر چه یک موقعیت، منابع چندگانه پاداش برای یک شخص فراهم نماید، وابستگی شخص به آن موقعیت بیشتر خواهد شد. بر اساس اصل دیگر، هر چه ارزش پاداش­های دریافت شده به وسیله یک شخص در یک موقعیت بیشتر باشد، وابستگی شخص به آن موقعیت بیشتر خواهد شد.
از آن جا که استفاده از وسایل جلوگیری پاداش­های مختلفی را برای زوجین فراهم می­نماید تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه می­باشد. کارایی وسایل جلوگیری از بارداری بستگی به ارزشی دارد که زوجین برای وسایل جلوگیری از بارداری قائل هستند. بدیهی است که ارزش هر یک از انواع وسایل جلوگیری متفاوت بوده و طبیعی است که در این شرایط نگرش و تمایل زوجین نسبت به هر کدام متفاوت باشد که در جای خود قابل بررسی است.
بنابراین اصل می­توان نتیجه گرفت که تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری توسط زوجین ممکن است تحت تاثیر عوامل زیر باشد: کارایی انواع وسایل جلوگیری، عدم تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری به دلیل عدم دسترسی به آن­ها، مشکلات و نارضایتی­هایی که در اثر استفاده از وسایل جلوگیری از باروری توسط زوجین ایجاد می­شوند.
۳- ۳- چارچوب نظری مورد استفاده
چارچوب نظری، راهنمای اصلی پژوهشگر در ارائه مدل، فرضیات، تدوین پرسشنامه و تبیین علی متغیرهای مورد مطالعه می­باشد. انتخاب چارچوب نظری علاوه بر آن که اجازه می­دهد پرسش آغازی را از نو فرمول بندی یا به صورت دقیق­تری بیان کنیم، به عنوان شالوده­ای برای ارائه فرضیه­هایی بکار می­رود که به اعتبار آن­ها محقق پاسخ منسجمی به پرسش آغازی خواهد داد. در چارچوب نظری، با توجه به جامعه و موضوع مورد مطالعه، باید نظریه­ای انتخاب شود که مدل ارائه شده توسط آن، بیشترین قدرت تبیین­کننده را برای حل مسئله داشته باشد. در واقع، بر پایه چارچوب نظری است که محقق زاویه نگرش و دید خود را نسبت به یک پدیده روشن می­سازد (لهسائی­زاده، ۲۳:۱۳۸۵).
در هر تحقیقی، مبحث چارچوب نظری یکی از مباحث بسیار مهم می­باشد. به این معنی که محقق تئوری مورد نظر خود را انتخاب نموده و تئوری منتخب در تمام مراحل تحقیق مورد توجه می­باشد. تحقیق حاضر نیز از این قائده مستثنی نیست.
۳- ۳- ۱- تئوری اقتصادی
اساس این نظریه بر روی انتقال باروری است که تئوری تقاضا نامیده شده است و فرض بر این است که افراد هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری را در نظر می­گیرند. در جامعه شناسی و جمعیت شناسی هزینه­ های استفاده از وسایل جلوگیری شامل هزینه­ های جسمی و هزینه­ های روحی است. فایده استفاده از وسایل جلوگیری وقتی آشکار می­ شود که از حاملگی­های ناخواسته جلوگیری می­ کند.
بعضی تئوری­ها مکانیسم­های خاص را در نظر می­گیرند که علت انتقال باروری را به تمایل و انگیزه برای بچه­دار شدن می­داند از وقتی که فایده استفاده از وسایل جلوگیری ریشه در باروری مورد انتظار دارد این قابل توجه است که این تئوری­ها دقیقا انگیزه­ های دیگر برای استفاده از وسایل جلوگیری را مورد بررسی قرار نمی‌دهد. در این تئوری اختلاف وجود دارد چون هر یک از این شاخص­ های تئوری سعی می­ کند به طور جداگانه هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری با توجه به داشتن بچه­داری بررسی کند.
از طرف دیگر هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری با هزینه و فایده فرزندآوری مرتبط است. این تئوری توسط نمودار زیر توضیح داده می­ شود. با توجه به جدول هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری از هزینه و فایده بچه­داری تاثیر می­گیرد و بر رفتار واقعی استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر می­ گذارد.
جدول ۳-۱: هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری
هزینه استفاده از وسایل جلوگیری
هزینه فرزندآوری
فایده فرزندآوری
استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری

فایده استفاده از وسایل جلوگیری
هزینه فرزندآوری
فایده فرزندآوری

نظریه اقتصادی، با توجه به زمینه اقتصادی، انسان­ها را افرادی عقلانی به حساب می ­آورد که برای انجام هر کاری اقدام به ارزیابی هزینه و فایده اقتصادی امور می­ کنند. این دسته نظریات دچار نوعی تقلیل هستند، بنابراین قادر به تبیین کامل رفتار باروری نمی­باشند. هم­چنان که استرلین بیان می­ کند عوامل اقتصادی به تنهایی نمی­تواند تعیین کننده ارزش فرزند و رفتار باروری باشد بلکه عوامل دیگری مانند منافع اجتماعی، سلیقه­ها و علایق خانواده نیز بر رفتار باروری موثرند.
با توجه به نظریات بالا این نکته روشن می­ شود که استفاده از وسایل جلوگیری تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می­گیرد که در تئوری اقتصادی استفاده از وسایل جلوگیری به سود و هزینه فرزندآوری بر می­گردد و به این که هر چه فرزند دارای سود و فایده باشد کم­تر از وسایل جلوگیری استفاده می‌شود، تعداد فرزندان و جنسیت فرزند بر روی انتخاب روش تاثیر می­ گذارد. در این نظریه استفاده از وسایل جلوگیری به سود و زیان وسیله و شرایط اجتماعی و اقتصادی برمی­گردد. این نظریه بیان می‌کند که افراد انتخاب­شان بر اساس سود و زیان (هزینه) صورت می­گیرد. زوجین با توجه به سنجیدن این که فرزند چقدر سود و هزینه دارد دست به انتخاب وسایل جلوگیری می­زنند وقتی که در یک جامعه فرزند زیاد ارزش نباشد و والدین به فرزندان دلخواه‌شان دست پیدا کنند معمولا وسایلی را انتخاب می­ کنند که قدرت ریسک حاملگی را پایین آورد (حسینی، ۱۳۹۰).
۳- ۳- ۲- نظریه کنش اجتماعی تالکوت پارسونز:
تالکوت پارسونز، جامعه­شناس مشهور آمریکایی در کتابش تحت عنوان “ساخت کنش اجتماعی” بیان می­ کند که کنش­های اجتماعی در قالب هنجارها و ارزش­های اجتماعی سازمان می­یابند، هنجارهای اجتماعی کنش فرد را در جهت همنوایی نهایی نظام ارزشی اجتماعی سوق می­دهد.
در همین کتاب است که پارسونز از یک کنش داوطلبانه که به وسیله افراد در یک قالب اجتماعی صورت می‌گیرد، سخن به میان می ­آورد و آن را ناشی از موقعیت و نقش اجتماعی فرد در جامعه دانسته و بر اساس آن به تحلیل می ­پردازد. به نظر او تمام کنش­ها رفتارند، اما تمام رفتارها کنش نیستند، کنش بر خلاف رفتار ارادی است و ارزش­های موجود تنها نوع کنش را مشخص می­ کند (توسلی، ۱۸۹:۱۳۸۰).
در این سیستم و نظام داوطلبانه کنش از نظر پارسونز، موارد زیر به چشم می­خورد:
۱- کنشگر: که منظور پارسونز از کنشگران بیشتر اشخاص و افراد هستند.
۲- فضایی که شخص در آن قرار گرفته و در همین فضاست که کنش­های داوطلبانه افراد به وقوع می‌پیوندد.
۳- شرایط موقعیتی: که منظور پارسونز از این شرایط، طبقه جنسی افراد، مکان فیزیکی که در آن قرار دارند و محیط اجتماعی و… می­باشد که بیشتر از آن که فرد آن­ها را به دست آورده­ باشد (اکتسابی)، به افراد واگذار شده است (انتسابی).
۴- اهداف: پارسونز معتقد است که کنشگران همان افرادی هستند که از کنش­های خود هدف­های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و… را دنبال می­ کنند.
۵- وسایل: کنشگران برای نیل به اهداف خود از یکسری وسایل استفاده می­ کنند که می­توانند ماهیتاً چندگانه باشند.
۶- ارتباط: منظور پارسونز از ارتباط، روابط و کنش­های میان عوامل فوق که همان کنشگر، شرایط، اهداف و ابزار است، می­باشد.
پارسونز معتقد است که مناسبات و روابط میان کنشگران و شبکه روابط متقابل میان افراد و گروه‌هاست که نظام کنش را تشکیل می­دهد و فرضش بر این است که کنشگران خواستار به حداکثر رساندن رضایت خاطرند و چنان­چه با دیگر افراد در کنش متقابل قرار گرفته و رضایت خاطر کسب کنند، کنش خودشان را مجدداً تکرار خواهند کرد.

بین میزان علاقه به تحصیل و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد؟
با توجه به نتایج بدست آمده بین میزان علاقه و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنی داری وجود ندارد و فرضیه صفر را تأیید می کند چون p-valu بدست آمده برابر با ۹/۰ می باشد که از عدد سطح معنی دار ۰۵/۰ بزرگتر می باشد.
فرضیه پنج:
بین چگونگی فضای آموزشی و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد؟
با توجه به نتایج بدست آمده بین چگونگی فضای آموزشی و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنی داری وجود ندارد و فرضیه صفر را تأیید می کند چون p-valu بدست آمده برابر با ۱۹۲/۰ می باشد که از عدد سطح معنی دار ۰۵/۰ بزرگتر می باشد.
فرضیه شش:
بین شیوه مدیریت آموزشگاه و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد؟
با توجه به نتایج بدست آمده بین مدیریت آموزشگاه و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنی داری وجود ندارد و فرضیه صفر را تأیید می کند چون p-valu بدست آمده برابر با ۵۸۷/۰ می باشد که از عدد سطح معنی دار ۰۵/۰ بزرگتر می باشد.
یافته های جانبی :
طبق پرسش نامه ای که بین ۴۰نفر معلم اجرا شد به این نتایج دست یافته ایم که :
۱) میزان در آمد والدین در حد زیاد می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان موثرواقع شود و معلمان میزان در آمد ماهیانه یک خانواده پنج نفری را بالاتر از ۶۰۰ زار تومان بیان کرده اند.
۲) در مورد انتصاب مدیران مدارس که آیا از روی صلاحیت انتخاب شده اند ۱۵ نفر بیان کرده اند که در حد متوسط از روی صلاحیت انتخاب شده اند. و در مورد تاثیر شیوه عمل مدیر آموزشگاه بر پیشرفت تحصیلی ۲۱ نفر به گزینه زیاد جواب داده اندپس نتیجه می گیریم که مدیران آموزشگاه تاثیر زیادی بر دانش آموزان دارند
۳)در مورد ویژگی های معلمان ۱۸ نفر بیان کرده اند که از شغل خود در حد زیاد راضی هستند ۲۵ نفر عنوان کرده اند که مدرک تحصیلی معلمان در حد زیاد می تواند بر پیشرفت تحصیلی موثر واقع شود و ۱۷ نفر گفته اند که متناسب با رشته تحصیلی خود تدریس می کنند.
۴)در مورد شیوه تدریس معلمان ۱۹ نفر بیان کرده اند که در تدریس از شیوه ی سخنرانی استفاده می کنندو ۱۳ نفر از این معلمان گفته اند که در حد متوسط از وسایل کمک اموزشی استفاده می کنند و ۲۵ نفر عنوان کرده اند که در طراحی سوالات امتحانی کلیه دانش آموزان را یعنی خیلی ضعیف ، ضعیف ، متوسط و زرنگ را در نظر می گیرند .
۵)در مورد تاثیر تحصیلات والدین ۲۳ نفر تاثیر میزان تحصیلات پدران در حد متوسط بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بیان کرده اند و ۲۱ نفر میزان تحصیلات مادر را درحد خیلی زیاد بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثر می دانند. و بیان می دارند به علت این که پدر کمتر در خانه حضور می یابد ولی مادر همیشه وقت زیادی در منزل با فرزندان خود به سر می برد میزان تحصیلات مادر بر پیشرفت تحصیل دانش آموز تاثیر بسیار زیادی دارد.
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری
مقدمه
بحث و نتیجه گیری
محدودیت در تحقیق
پیشنهادات
مقدمه
این فصل از تحقیق مشتمل بر دو قسمت اصلی می باشد که یکی یافته های اصلی تحقیق و نتیجه گیری و دیگری توصیه ها و پیشنهادات پژوهشگران می باشد .
یافته های اصلی تحقیق نیز شامل دو قسمت است :
الف) نتایج توصیفی
ب ) نتایج و یافته های حاصل از آزمون فرضیات تحقیق پس از بیان موارد فوق تحقق پیشنهاداتی در راستای نتایج حاصل از تحقیق بدست اندر کاران آموزش و پرورش ارائه داده تا با در نظر قرار دادن آنها نتایج بدست آمده مثمر ثمر واقع شود.
بحث و نتیجه گیری
طبق پرسش نامه ای که بین ۴۰ نفر از معلمان با جنسیت زن در دبیرستان دخترانه شهرستان اردبیل انجام شد به نتایج زیر دست یافتیم :
بین میزان در آمد خانواده و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد؟
در این فرضیه بعد از تحلیل و بررسی با بهره گرفتن از روش خی ۲ و با درجه آزادی ۶۵ و انحراف معیار ۱٫۰۱, این نتیجه حاصل گردید که بین بین میزان در آمد خانواده و افت تحصیلی دانش آموز رابطه مستقیم وجود دارد و بر افت تحصیلی فرد تاثیر گذار است و این فرضیه را یافته های آقای سید ناصر آمیغی نیز همخوانی دارد .
بین میزان تحصیلات والدین و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه ای وجد دارد؟
این فرضیه بعد از تحلیل و بررسی و با بهره گرفتن از روش خی ۲ و با درجه آزادی ۶۵ و انحراف معیار ۷۶٫۴۹, به این نتیجه دست یافتیم که بین میزان تحصیلات والدین و افت تحصیلی دانش آموز رابطه معنا داری وجود ندارد , یعنی تحصیلات والدین بر روی افت دانش آموز تاثیر گذار نیست .
آیا بین ویژگی در معلمان و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه ای وجود دارد ؟
در این فرضیه بعد از تحلیل و بررسی و با بهره گرفتن از روش خی ۲ و با درجه آزادی ۱۸۲ و انحراف معیار ۱٫۷۶, این نتیجه به دست آمد که بین ویژگی در معلمان و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنا درای وجود ندارد یعنی ویژگی معلمان عامل موثری در افت تحصیلی دانش آموزان به حساب نمی آید .
آیا بین میزان علاقه به تحصیل و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه ای وجود دارد ؟
در این فرضیه بعد از بررسی و تحلیل و با بهره گرفتن از روش خی ۲ و با درجه آزادی ۲۶ و انحراف معیار ۱۷٫۰۲, این نتیجه حاصل شد که بین میزان علاقه به تحصیل و افت تحصیلی فرد رابطه معناداری وجود ندارد که این نظریه با فرضیات آقای آمیغی نیز همخوانی دارد.
آیا بین فضای آموزشی و امکانات آن و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه ای وجود دارد ؟
در این فرضیه بعد از بررسی و تحلیل و با بهره گرفتن از روش خی ۲ و با درجه آزادی ۶۵ و انحراف معیار ۷۴٫۷۳, به این نتیجه دست یافتیم که بین فضای آموزشی و افت تحصیلی رابطه معناداری وجود ندارد یعنی فضای آموزشی نمی تواند عامل موثری بر افت تحصیلی فرد به حساب آید.
بین شیوه مدیریت آموزشگاه و افت تحصیلی دانش آموزان رابطه ای وجود دارد ؟
در این فرضیه بعد از بررسی و تحلیل و با بهره گرفتن از روش خی ۲ و با درجه آزادی ۲۶ و انحراف معیار۲۳٫۸۰, به این نتیجه دست یافتیم که بین شیوه مدیریت آموزشگاه و افت تحصیلی رابطه معناداری وجود ندارد یعنی شیوه مدیریت آموزشگاه نمی تواند عامل موثری بر افت تحصیلی فرد به حساب آید.
محدودیت در تحقیق
تحقیق پیش رو همان طور که اشاره شد جهت بررسی علل افت تحصیلی دانش آموزان از دیدگاه معلمان و راهکارهای مقابله با آن انجام گردید و در انجام این تحقیق با محدودیت هایی نیز روبرو بوده ایم که به توضیح مختصری از برخی از آنها می پردازیم:
کم توجهی برخی از پاسخ دهندگان به سوالات :که متاسفانه برخی از پاسخ دهندگان برگه سوالات را یک برگه تصور کرده و به برگه دوم پاسخ نداده بودند.
بی توجهی بعضی از معلمان جهت همکاری با محقق : به این دلیل که مجوزی از طرف آموزش و پرورش برای اجرای تحقیق در مدارس صادر نشده بود به همین دلیل درخواست پر کردن پرسش نامه از سوی محقق با سر باز زنی برخی معلمان روبرو می گشت.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ناهماهنگی دانشگاه پیام نور با آموزش و پرورش ناحیه ۲ شهرستان اردبیل جهت اجرای پروژه
همه موارد و محدودیت های ذکر شده در بالا و محدودیت زمانی و مکانی همانند کمبود وقت برای تحقیق و مکان ها و مدارس کم برای اجرا و طرح پرسش پرسش نامه عواملی موثر بر روی اجرای تحقیق بوده و بالطبع عامل تاثیر گذار بر نتایج به دست آمده در تحقیق خواهد بود زیرا هر چه تعداد نمونه برای آزمایش و تحقیق بالاتر رود نتایج به دست آمده نیز دقیق تر و نزدیک به جامعه واقعی خواهد بود.
پیشنهاد

سطح
اجتماعی
اقتصادی
فرهنگی

اجتماع مبدأ
الگوهای خوشه ای بر اساس قشربندی اجتماعی و محرومیت نسبی
توزیع درآمد
حواله های اجتماعی، فرهنگ مهاجرت

اجتماع مقصد
یکپارچگی و همانندسازی
تقاضای تولید و استخدام برای نیروهای کار مهاجر بوجود آمده توسط خوشه های کسب و کار مهاجر

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هویت فراملی، تقاضا برای شریک ازدواج

منبع: دهاس(۲۰۱۰: ۶) به نقل از محمودیان و قاسمی اردهائی، ۱۳۹۱: ۱۱۷)
۲-۱۷-۹- مدل رفتاری
این مدل، بر رفتار فردی و جمعی مهاجران متمرکز گردیده است. توماس و زنانیسکی از جمله پژوهشگرانی بودند که چنین مدلی را پایه ریزی کرده و پژوهش هایی در این زمینه انجام داده اند. یعنی در پژوهش های خود بر نگرش مهاجران که متأثر از ارزش های اجتماعی و نیز نقش سازمان های اجتماعی در رفتارهای مهاجرتی مورد تأکید قرار گرفته است. این مدل سپس به وسیله ایزونشتات، استپیر، گلدیشتاین و فری، به طور تخصصی تر گسترش یافت. در گسترش این مدل، متغیرهایی نظیر بررسی تمایل به مهاجرت (توسط مهاجران)، انتخاب مکان، و بالاخره تصمیم به رفتن (مهاجرت) و یا ماندن، سه مرحله ای است که رفتار مهاجران معطوف به آنها می شود، به مراحل اصلی مهاجرت در نظر گرفته شده اند. در ادامه پریرر^[۸۶]، بایرلی^[۸۷]، تامی^[۸۸]، و فاتو^[۸۹] چارچوب های برای تحلیل تصمیم گیری به مهاجرت در قالب این مدل ارائه داده اند که شامل مراحل زیر است:
الف) گاهی قبل از تصمیم به مهاجرت.
ب) تصمیم ضمنی مبنی بر مهاجرت کلی، جزئی و یا ماندن.
ج) تصمیم قطعی به مهاجرت و انتخاب مقصد آن. این مدل تا کنون برای تحقیقات میدانی به صورت تعاریف علمی در آمده و متغیرهای نظیر درآمد، خانواده، مقیاس منطقه مبدأ مهاجرت، سهولت ارتباط، گروه های قومی و سازگاری مورد تأکید قرار گرفته است.
ام. لو^[۹۰](۱۹۹۸) در مقاله ای تحت عنوان «ارتباط بین رضایت از محل سکونت و انگیزه های مهاجرت» به نقش نسبی رضایت افراد از محل سکونت خود پرداخته و بر این عقیده است که مهاجرت و مکان گزینی مجدد، یک عمل هدفمند و عقلایی است که به صورت خود انگیخته در جهت اصلاح و یا حفظ کیفیت زندگی فرد مهاجر صورت می پذیرد. به اعتقاد وی، عقلایی شدن مهاجرت، دو جنبه عام را منعکس می سازد:
– افراد یا خانوارهای مهاجر، طرح از قبل تعیین شده آگاهانه ای برای خود ترسیم کرده اند.
– افراد یا خانوارهای مهاجر انتظار دارند که مهاجرت، پیامدهای مثبتی را برای آنان به وجود آورد.
از نظر این دیدگاه، مهاجرت، ابزاری در جهت حصول به اهداف ارزشی است و از دلایل آن می توان به فشارهای موجود در سکونتگاه های روستایی به دلیل عدم تطابق بین نیازهای فرد مهاجر و امکانات موجود اشاره کرد. در این جهت مفهوم رضایت از محل سکونت به طور نسبی موقعیت فرد مهاجر را در نوعی آستانه ی استرس قرار می دهد. به طوری که فرد مهاجر ابتدا قضاوتی ارزشی از وضعیت محل سکونت خود به نسبت سایر مناطق انجام می دهد و آنگاه به سطح خاصی از رضایت دست می یابد. سطح رضایت به دست آمده عامل عمده برای تصمیم به مهاجرت خواهد بود. “لو” بر اساس تحقیقات به عمل آمده اسپیر^[۹۱]، معتقد است که رضایت از محل سکونت، مؤلفه ی کلیدی در جهت مهاجرت یا عدم مهاجرت است. این رضایت تابعی از ویژگی های خانوادگی، ابعاد مکانی و نیز تابعی قراردادهای اجتماعی است. لذا رضایت نسبی از محل سکونت به عنوان یک عامل مداخله گر مستقیم عمل می کند و متغیرهایی چون سن، درآمد و سطح تحصیلات، غیر مستقیم در مهاجرت مؤثر واقع می شوند. همگام با مدل اسپیر، محققانی چون لاندال^[۹۲] و گست^[۹۳](۱۹۸۵) معتقدند که اگر چه سطح رضایت از محل سکونت، دارای بالاترین اثر در ایجاد انگیزه برای مهاجرت است، اما پاره ای از عوامل ساختاری چون سن، تغییر بُعد خانوار، میزان درآمد، مالکیت، و سیاست های دولت، اثرات قابل توجهی بر روی مهاجرت می گذارند. به عقیده لو، انگیزه های رفتاری برای مهاجرت، تابع دو نوع اعتقادات اند:
– اعتقادات رفتاری^[۹۴] : در جنبه های فکری فرد نفوذ کرده و ترجیحات ذهنی فرد را شکل می دهد.
– اعتقادات هنجاری^[۹۵] : اعتقادات هنجاری تصویر ذهنی است که فرد مهاجر در باره ادراکات خود از خانواده، دوستان، وابستگان و محیط اجتماعی که در آن زندگی می کند به دست می آورد. بر مبنای این اعتقادات، نظریه ی شکل می یابد که در آن رفتار فرد مهاجر تابعی از انتظارها، گرایش های فکری و هنجارهای ذهنی است. مدلی که توسط لو به عنوان «نظریه ی عمل توأم با منطق» نامگذاری شده است. بر این مبنا تصمیم گیری برای مهاجرت سه مفهوم عینی را به ذهن متبادر می سازد:
– گرایش به مهاجرت تابعی از سطح انتظارات ارزشی فرد است. چنین گرایشی از این واقعیت نشأت می گیرد که منافع مهاجرت می تواند از هزینه های آن پیشی گیرد. فردی که می خواهد از یک منطقه به منطقه ی دیگر مهاجرت نماید، انتظار این را دارد که منافع آن در مقصد، بیشتر از هزینه های مورد نیاز باشد و در غیر اینصورت مهاجرت نمی کند.
– هنجارها و باورهای فرد مهاجر از مجموعه ای به هم تنیده به نام شبکه ها و قراردادهای اجتماعی شکل می یابد.
– اقدام به مهاجرت همواره تابعی از درک موانع موجود است. از این دیدگاه اگر افراد مهاجر تجربه موفقیت آمیزی از مهاجرت داشته باشند، تمایل می یابند تا مهاجرت کنند و به اهداف ارزشی خود نایل شوند.
۲-۱۷-۱۰- مدل سیستمی مهاجرت
یکی از دیدگاه های مهمی که پدیده مهاجرت را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است، رهیافت سیستمی است که بر اساس انتقاد از نظریات کلاسیک (بخصوص رهیافت کارکردگرایی) و رهیافت تضاد بوجود آمده است. موبوگنج^[۹۶] (۱۹۷۱)، ریچموند و ورما^[۹۷] (۱۹۷۶)، توس و کلینار^[۹۸] (۱۹۷۷)، مزناریک و ناب^[۹۹] (۱۹۸۱) از مهم ترین صاحب نظران این مدل هستند. در این مدل، فرض اصلی آن است که اتصال فیزیکی شرط کافی جهت ایجاد یک سیستم اجتماعی نیست و پدیده ی مهاجرت تنها بر اساس یک متغیر مورد بررسی و تحقیق قرار نمی گیرد، بلکه متغیرهای متعددی در ارتباط با یکدیگر و به طور متعادل در نظر گرفته می شوند(لهسایی زاده، ۱۳۶۸، به نقل از محسنی تبریزی و ماندانا، ۱۳۸۶: ۸۰-۸۱) طرفداران این رهیافت جدید که بیشتر بر بعد سیستم های جهانی تأکید دارند عناصری از هر دو رهیافت کارکردی و تضاد را به عاریت گررفته اند(ریچموند و ورما، ۱۹۷۸، به نقل از نقدی، ۱۳۸۹: ۸۹). در مدل سیستمی، مهاجرت به عنوان یک حرکت دوره ای یا وابستگی متقابل، پیشرونده، پیچیده و خود تغییردهنده نگریسته می شود که در آن اثر تغییرات در هر یک جزء می تواند بر کل سیستم تأثیر بگذارد(موبوگنج، ۱۹۷۰، به نقل از نقدی، ۱۳۸۹: ۸۹). کاربرد این گونه مدل ها به طور مشخص در آثار مابوگنج^[۱۰۰] آغاز گردید. مابوگنج بر این اعتقاد است که به وسیله نظریه عام سیستمی، بهتر می توان مهاجرت ها را تعیین نمود. در این مدل هم مهاجرین و هم نهادها که در کنش متقابل هستند، در قالب یک چارچوب کلی نگریسته شده و بدین ترتیب، مجموعه اجزای در حال کنش متقابل با یکدیگر با ویژگی ها و روابط در ساختاری منسجم لحاظ می شوند. متغیرهای اصلی این مدل عبارتند از:
– خرده سیستم اجتماعی شدن: این متغیر به عوامل تأثیرگذار بر جامعه پذیری فرد مهاجر نظر دارد، میزان توسعه یافتگی مکان مبدأ مهاجر، بعد خانوار، میزان تحصیلات والدین مهاجر، میزان وابستگی مهاجر به محل تولد و نیز میزان احساس غربت به آن.
– خرده سیستم نهادی: این متغیرها نهادهایی که شخص با آنها به نوعی در چالش است مورد توجه قرار می دهد. سطح آگاهی و اطلاعات عمومی و نیز میزان تحصیلات شخص مهاجر، سطح آگاهی و شناخت شخص مهاجر در مورد مناطق مبدأ و مقصد، وضعیت سازمان ها و اتحادیه های صنفی موجود در مبدأ و مقصد و نوع ارتباط با آنها، صلاحیت و شایستگی مهاجر برای اولین استخدام در منطقه مقصد و بالاخره وضعیت تأهل مهاجر.
– خرده سیستم مصرفی: شامل به دست آوردن کالای مصرفی با دوام (خودرو، تلویزیون و…) ساختن واحد مسکونی در مبدأ و بالاخره استخدام همسر در مقصد.
– متغیرهای تنظیمی: این متغیرها مواردی را در نظر می گیرند نظیر وضعیت منطقه سکونت در مقصد، انگیزه مراجعت به مبدأ، مدت اقامت در مقصد و متغیرهای جمعیتی مانند جنس و سن. این مدل (سیستمی) سپس به وسیله “ریچموند” و “ورما” برای بررسی مهاجرت های بین المللی نیز مورد استفاده قرار گرفت.
“مزناریک و ناپ” نیز یک مدل سیستمی را تهیه کرده اند که از متغیرهایی تشکیل شده است. این متغیرها عبارتند از: توسعه ناحیه، اندازه خانواده، میزان تحصیلات پدر و مادر، وابستگی به محل تولد و نوع احساس غربت، سطح تحصیلات پاسخگو، دانش در مورد مقصد قبل از مراجعه به مبدأ، دانش در مورد مقصد بعد از مراجعت از مقصد، وضعیت تأهل، منطقه سکونت در مقصد قبل از مراجعت به مبدأ، انگیزه مراجعت به مبدأ، مدت اقامت در مقصد، متغیرهای جمعیتی جنس و سن (لهسایی زاده، ۱۳۶۸: ۲۰۵).
۲-۱۷-۱۱- مدل وابستگی
این مدل در دیدگاه تضاد، یکی از دیدگاه های جامعه شناختی در تبیین مسائل اجتماعی نضج گرفت. در دیدگاه تضاد، جامعه عرصه تضادها و مبارزات طبقاتی است و متغیرهایی مانند روابط حاکمیت، تقسیم کار، توزیع نابرابر امکانات اقتصادی و تغییرات و دگرگونی های اساسی (انقلاب ها) مورد بحث قرار می گیرند.
در دیدگاه تضاد، تبیین پدیده ها و مسائل اجتماعی در مقیاس کلان (نظام های سیاسی اجتماعی) است. تبیین مهاجرت در این دیدگاه به نظرات یا مدل های وابستگی شهرت یافته اند. از دید نظریه پردازان این دیدگاه، مهاجرت در بطن روابط سرمایه داری جهانی و توسعه وابسته کشورهای عقب مانده، باید مورد تحلیل قرار گیرد. این گروه از نظریه پردازان بر این اعتقادند که علت های مهاجرت را نمی توان از اثرات آن جدا نمود، زیرا مهاجرت از یک سو، معلول توسعه نابرابر کشورهای سرمایه داری و کشورهای عقب مانده بوده و از سوی دیگر عامل گسترش و تعمیق توسعه نابرابر است. بنابراین در تعیین فرایند مهاجرت، لازم است نخست به مسئله عدم توسعه توجه نمود، زیرا در این راستا است که روابط نابرابر ساختی و مکانی بین بخش های مختلف جامعه مد نظر قرار می گیرد. پیشگامان نظریه وابستگی بر این باورند که مهاجران معمولا از یک نظام اقتصادی و اجتماعی فقیر به یک نظام اقتصادی و اجتماعی دیگری وارد می شوند که شرایط فقیری دارند. این مهاجران در شهر بسیار آسیب پذیر هستند، از طرفی هم محیط اجتماعی شهر پذیرای آنها نیست و آنها را در زاغه ها جا می دهد. وجود زاغه ها خود نیز دلیلی بر عدم جذب مهاجران در بافت شهری است. مهاجران نه تنها در شهرها حل نمی شوند، بلکه به صورت بیکاران یا نیمه بیکارانی در حاشیه شهرها اسکان می یابند، و چون در شهرها به لحاظ فیزیکی از شبکه خویشاوندی خود به دور هستند، فشارهای روانی زیادی را تحمل می کنند و مهاجر آن مسیر توسعه طبیعی خود را طی نمی کند و به لحاظ روانی از خصایص بهنجاری برخوردار نیست و لذا در مراحل مختلف اسکان خود با نابسامانیهای متفاوتی روبرو می شود(لهسایی زاده، ۱۹:۱۳۶۸).
یکی از ایده های مطرح شده در این دیدگاه، روابط مرکز پیرامون در امر توسعه کشورهای توسعه نیافته است که توسط «سمیرا امین» ارائه شده است. کشورهای سرمایه داری وضعیت مسلط (مرکز) و کشورهای توسعه نیافته وضعیت تحت سلطه (پیرامون) را دارند. این وضعیت در ساختار داخلی کشورها نیز تأثیر گذاشته و سبب به وجود آوردن قطب های پیشرفته و توسعه نیافته سرمایه داری و مناطق توسعه نیافته گشته و نوعی عدم تعادل منطقه ای را به وجود آورده است. این امر، باعث مهاجرت و جابه جایی نیروی کار از مناطق محروم به سوی مناطق پیشرفته گردیده است. از نظر محققین وابستگی، راه‌حل‌ مهاجرت را نمی‌توان جدای از مسأله کلی راهبرد توسعه مورد بررسی قرار داد. آنها معتقدند که باید ابتدا مسأله نابرابری توسعه بین دو قطب را برداشت، تا مسأله مهاجرت خود به خود از میان برود و این امر امکان پذیر نیست، مگر تغییرات ریشه‌ای در ساخت کشورهای جهان سوم و ارتباط آنها با کشورهای توسعه یافته غرب اتفاق افتد(لهسایی زاده،۱۳۶۸: ۱۸). به طور خلاصه در نظریات وابستگی، مهاجرت امری اجباری است که بر اساس عدم توسعه یک جامعه نسبت به جامعه ی دیگر و وابستگی غیر سرمایه داری به بخش سرمایه داری به وجود می آید و یک امر کاملاً استثماری و ادامه آن باعث گسترش هرچه بیشتر توسعه نیافتگی می گردد.
۲-۱۷-۱۲- نظریه های روانشناختی مهاجرت
در دیدگاه روانشناسی مهاجرت، روانشناسان اجتماعی و جامعه شناسان، بر این باورند که افراد مهاجر در جامعه مقصد تحت شرایطی قرار می گیرند که اغلب متحمل فشارها و استرس های روانی شدید می شوند، چون فرایند انطباق به گسستگی در الگوهای مرسوم زندگی می انجامد و ممکن است باعث لطمه زدن به ارزشهای فرهنگی او در جامعه گردد. هرگاه شرایط اجتماعی ـ اقتصادی و جغرافیایی یک مکان قادر به پاسخگویی نیازهای افراد نباشد، مهاجرت افراد آن جامعه امری اجتناب ناپذیر است.
روفلد و همکارانش(۱۹۳۶) از جمله صاحب نظران این حوزه، اهمیت تماس های دست اول مداوم در بین فرهنگهای متفاوت را به عنوان عنصر اساسی در فرهنگ پذیری مهاجران مورد توجه قرار داده اند. از دیدگاه این افراد، نتیجه این تماسها منجر به پذیرش یکی از دو فرهنگ (فرهنگ مقصد یا مبدأ) و در نتیجه تغییر در فرهنگ دیگران می باشد.