نام گروه ترکیبات نوع و مثالها

دارویی آلکالوئیدها، استروئیدها، آنتراکوئینونها
آنزیم پروتئازها (مانند پاپائین)
شیرابه ایزوپرنوئیدها (مانند کائوچو)
مومها استرهای مومی (مانندهوهوپا)
رنگدانه ها رنگها
روغنها اسیدهای چرب (مانند دانه های روغنی)
مواد شیمیایی کشاورزی حشره کش ها (مانند پیرترین ها)
موادبهداشتی روغنهای فرار (مانند مونوترپن ها)
افزودنی های غذایی ترکیبات طعم دهنده، شیرین کننده های غیرمغذی (مانند تاماتین ها)
صمغ ها پلی ساکاریدها (از جمله صمغ عربی)

۲-۵- تحریک
یکی از راهکارهای بیوتکنولوژیکی به منظور افزایش تولید متابولیت های ثانویه استفاده از محرک ها در کشت سوسپانسیون سلولی و کشت کالوس است ((Valenzuela, A. et.al. 2004.
۲-۵-۱- محرک ها و فرایند تحریک
محرک ها به موادی اطلاق می شود که افزودن آنها در غلظت های کم به یک سیستم سلولی زنده، بیوسنتز ترکیبات خاصی را تحریک یا بهبود می بخشد (Polle, A. Rennenberg, H. 1993).
۲-۵-۲- دسته بندی محرک ها
محرک ها بر اساس منشاء سنتز به عوامل محرک خارجی یا داخلی و یا بر اساس طبیعت به عوامل زنده و غیرزنده تقسیم بندی می شوند(Vanisree, M. Lee, C. 2004).
۲-۵-۲-۱- محرک های خارجی
مواردی هستند که منشاء خارج سلولی دارند مثل پلی ساکاریدها، پلی آمین ها و آمینواسیدها.
۲-۵-۲-۲- عوامل داخلی
موادیبا منشاء داخلی سلولی هستند که از جمله گالاکتورونوئیدها یا هپتا- β گلوکوزید.
۲-۵-۲-۳- محرک های غیر زنده
, Ca²⁺ و یون های کادمیم Cu موادی با منشاء غیر زنده و اغلب شامل نمک های غیر آلی و عوامل فیزیکی از جمله Ph, Cd بالا می باشد.
۲-۵-۲-۴- محرک های زنده
موادی هستند که منشاء بیولوژیکی دارند، از جمله پلی ساکاریدهای مشتق از دیواره سلول گیاهی (پکتینریا، سلولز) و – پروتئین یا پروتئین های درون سلولی که دررابطه Gدیواره میکروارگانیسم ها (لیگنین یا گلوکان) و گلیکوپروتئین ها یا با پذیرنده ها می باشند و به وسیله فعال سازی یا غیر فعال سازی تعدادی از آنزیم ها یا کانال های یونی عمل می کنند (Vanisree, M. Lee, C. 2004).
۲-۵-۳- محرک و انتقال سیگنال
محرکها منابع مختلفی از فاکتورهای زیستی یا شیمیایی هستند که می توانند سبب تغییرات فیزیولوژیکی در موجود زنده شوند. محرک ها برای یک گیاه منابعی از پیام های شیمیایی را می فرستند که سبب رها شدن پاسخ های فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی و تجمع فیتوآلکسین می شود. محرک های غیر زنده مثل یونهای فلزی و ترکیبات و محرک های زنده مثل قارچ، باکتری ها و ویروس ها، به ترکیبات و دیواره سلول گیاهی حمله می کنند. در طی پاسخ به سیگنال محرک سیستم GTP دفاعی گیاه فعال می شود و برخی عوامل از قبیل کانال های یونی مثل کانال یونی کلسیم، پروتئین های متصل به پروتئین)، اسیدی شدن سیتوپلاسم، قلیایی شدن خارج سلولی، انفجار اکسیداتیو و اکسیژن فعال، سالسیلیک اسید و – G)اکسید نیتریک، تولید جاسمونیک اسید، تولید اتیلن و بیان ژن های دفاعی فعال می شوند و نتیجه آن تجمع متابولیت های ثانویه می باشد (شکل ۱-۹) (Blume, B. et.al. 2000). انتقال سیگنال محرک ترکیبی از شبکه هایی با فعالیت های مختلف شامل مسیر های مشترک یا غیر مشترک هستند که انتقال سیگنال را رهبری می کنند. پاسخ هدف به یک محرک ممکن است با پاسخهدف به محرک دیگر متفاوت باشد (Zaho, J. Sakai, k. 2003).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۵-۳-۱- انفجار اکسیداتیو ۱ و اکسیژن فعال ۲ ((ROS
یکی از مسیرهای پاسخ دفاعی سلول گیاهی در برابر پاتوژن یا محرک انفجار اکسیداتیو و اکسیژن فعال است. در برخی موجب تجمع متابولیت های ثانویه شده و در برخی دیگر تأثیری ROS از کشت های سلول گیاهی نشان داده شده است که سبب تجمع متابولیت های ثانویه می شود H _۲ O _۲و O₂^‾ ندارد. در برخی از گیاهان پس از تیمار با محرک، میانجیگری [۱۷۰]، بتا– توجاپلیسین در درخت سرو مکزیکی ^۴ (Zhao, J. 2001)وCatharanthus roseusاز قبیل ایندول آلکالوئیدها^۳در ) و رادیکال H _۲ O _۲ و پراکسید هیدروژن ((O _۲ شامل یون سوپراکسید (‾ROS کاپسیدول^۵ در تنباکو (Parc, S. 2000).
هیدروکسیل است و به وسیله اکسید کردن رنگدانه های فتوسنتزی، چربی های غشایی، پروتئین ها و اسیدهای نوکلئیک باعث خسارت های اکسید کننده می شود (Davies, K. 1987). بنابراین گیاه نیازبه یک سیستم دفاعی ضداکسنده دارد.
شکل ۲-۶- شکل شماتیک از فعال شدن سیستم دفاعی گیاه در اثر تیمار با محرک
۲-۵-۳-۱-۱- سیستم های دفاعی ضداکسنده
است که یکی از اتفاقات مهم در سیستم دفاعی گیاه و ROSنتیجه تیمارها با محرک های زنده و غیر زنده افزایش تولید پاسخ رایج سلول می باشد (Pitta- Alvarez, S. 2000). تمام موجودات هوازی دارای سیستم های دفاع ضداکسندگی آنزیمی و غیرآنزیمی در می باشند. چنین تنوع دفاعی لازم است، زیرا اکسیژن های فعال به طور متنوعی در اجزاء مختلف سلولی ROSمقابل تولید می شوند. همچنین انواع اکسیژن فعال از نظر نفوذپذیری، قابلیت حل شدن و میل ترکیبی با مولکول های بیولوژیکی، با هم تفاوت دارند.از اینرو به یک مجموعه گوناگون از مولکول های دفاعی نیاز است که بتوانند هم در فاز آبی و هم در غشای اجزای مختلف سلول فعالیت داشته باشند، تا به محض تشکیل هر نوع اکسیژن فعال، آنها را غیر فعال سازند. سلول های گیاهی نیز دارای مکانیزم های ضداکسنده هستند که از آنه در مقابل خسارت های اکسید کننده حفاظت می نمایند. حفاظت در برابر فتواکسیداسیون از طریق زدودن انرژی اضافی بوسیله کارتنوئیدها و یا افزایش تجزیه انواع اکسیژن فعال بوسیله افزایش آنزیم های ضداکسنده صورت می گیرد. آنزیم های ضداکسنده مانند سوپراکید دیسموتاز و …. هستند و اولین خط دفاعی سلول(CAT)، کاتالاز (APX، آسکوربات پراکسیداز ((POD)، پراکسیداز (SOD) در برابر حمله گونه های فعال اکسیژن می باشند (Alscher, R. et.al. 1997). گونه های فعال اکسیژن دارای فعالیت دوگانه ای می باشند. بدین صورت که از یک طرف باعث تنش اکسید کننده و تخریب سلول می گردند و از طرف دیگر در نقش محرک جهت افزایش فعالیت آنزیم های ضداکسنده عمل می کنند. مشخص گردیده است که پراکسید هیدروژن تولید شده در پراکسی زوم، به عنوان یک مولکول نشانگر عمل کرده و موجب تغییر در بیان ژن آنزیم هایضداکسنده می گردد (Kuzniak, K. 2002).
۲-۵-۳-۱-۲- پراکسیداز
پراکسیدازها آنزیم های دارای گروه هم هستند که می تواند طیف وسیعی از سوبستراها را به هزینه H₂O₂ اکسید کرده و با بهره گرفتن از ترکیبات فنلی گایاکول^۱ به عنوان دهنده الکترون طبق معادله زیر H₂O₂ را به آب احیاء می کند( Turkan, I. Bor, M, 2005) :
POX
۴guaiacol+4H₂O₂ Tetraguaiacol+8H₂O
۲-۵-۳-۱-۳- آسکوربات پراکسیداز
آسکوربات پراکسیداز از پروتئین های حاوی گروه هم است که از طریق مسیر “اسدا- هالیول” یا چرخه آسکوربیت- گلوتاتیون که با بهره گرفتن از محتوای آسکوربات (Asc) به عنوان دهنده الکترون طبق معادله زیر باعث کاهش پراکسید هیدروژن به آب می گردد:
APX
۲AsA+H₂O₂ ۲MDA³+ 2H₂O₂
APX در بسیاری از گیاهان عالی شناسایی شده است که دارای آیزوزایم های مختلفی می باشد، این آیزوزایم ها در ۴ بخش مجزای سلولی در برگ توزیع شده اند و شامل APX استرومایی ((sAPX، APX متصل به غشای میکروبادی ها از قبیل پراکسی زوم و گلی اکسی زوم ((mAPX، APXمتصل به غشای تیلاکوئیدی در کلروپلاست ((tAPX، APX سیتوزولی ((cAPXو پنجمین آیزوزایم آن شامل (mitAPX)می باشد که به غشاء میتوکندری سلول متصل است [Jimenez, A. et.al. 1997].
در میان آیزوزایم های APX فرم سیتوزولی آن حساسیت بیشتری به تنش های محیطی نشان می دهد. در تنباکو تقریبا ۹۰% از فعالیت APX سلول را cAPX تشکیل می دهد (Yoshimura, K. et.al. 2000).

تفسیر قرآن در طول تاریخ اسلام به صورت یکی از علوم اسلامی درآمده و حجم چشمگیری از منابع و مکتوبات اسلامی را به خود اختصاص داده است. دانشمندان و اندیشمندان مسلمان، با گرایش­های گوناگون به تفسیر قرآن پرداخته و روش­ها و مکاتب تفسیری متعدد را پدید آورده­اند^[۵۰۶].
۳-۱۰-۱- تفسیر در عهـد تابعین^[۵۰۷]
در دوره تابعین با گسترش دولت اسلامى و حوزه‏هاى حکومت و هجرت برخى از اندیشمندان به نواحى گوناگون سرزمین اسلام، حوزه‏هاى علوم اسلامى شکل گرفت و پیدایش طبقات مفسرین و جریان‏هاى تفسیرى به این عصر مى‏پیوند. در این دوره­ تحولات مهمی در حوزه­ تفسیر رخ داد. علم تفسیر در آغاز به عنوان زیر مجموعه علم حدیث شکل گرفت، اما به تدریج به علمی مستقل تبدیل شد. حتی در این زمان نیز روش زنجیره انتقال( اسناد) برای تفسیر آیات قرآن مورد استفاده قرار می­گرفت. افزایش اختلاف عقیده­ها در مورد معنای برخی آیات یکی از موضوع­های مهم مورد بحث در این دوره بود. شاگردانی که حضور صحابه را درک کرده بودند، نه تنها آنچه را که از اساتید خود شنیده بودند، نقل می­کردند؛ بلکه خودشان نیز در مورد قرآن نظر می­دادند. در این دوره تفسیر غالباً به شکل مأثور، مجموعه ­ای از منقولات و آراء صحابه، بود. تابعین در تفسیر قرآن بیشتر به روایاتی استناد کرده ­اند که از صحابه شنیده­اند، اما باب اجتهاد و رأی در آن رو به گسترش بود علمای فن، این دوره را به چند مکتب تقسیم کرده ­اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۱۰-۱-۱-مکتب تفسیری مکه
مدرسه تفسیر مکه را عبدالله بن عباس برپا نمود^[۵۰۸] و بین شاگردانش از تابعین می­نشست و کتاب خدا را برای آنها تفسیر می­کرد و آنچه از معانی قرآن که برای آنها مشکل بود، توضیح می­داد و شاگردانش نیز آنچه را می­گفت حفظ می­کردند و آن­چه را شنیده بودند برای دیگران نقل می­کردند^[۵۰۹]. مشهورترین شاگردان وی عبارتند از: سعید بن جبیر، مجاهد، عکرمه، طاووس بن کیسان الیمانی و عطاء بن ابی رباح و غیره^[۵۱۰] و همه این­ها جزء موالی بودند^[۵۱۱]، ابن تیمیه می­گوید: عالم­ترین مردم به تفسیر اهل مکه هستند.^[۵۱۲] و نیز در روایت از ابن عباس از نظر کمی و زیادی فرق داشتند همانطوری که علماء در مقدار ثقه بودن و اعتماد به آنها مختلف بودند.^[۵۱۳]
در این­جا به بررسی مجمل حال هر کدام از تابعین مشهور- به­ ویژه موالی- در مکتب ابن عباس می­پردازیم تا جایگاه تفسیری و مقدار اعتماد به آن­ها روشن گردد.
۱-سعید بن جبیر( م شعبان ۹۵ه.ق)^[۵۱۴]
او از تابعین و از متقدمین و ممتازین آنها در تفسیر و حدیث و فقه است، قراءات را از ابن عربی گرفته است و نیز به او عرضه کرده است و از ابن عباس تفسیر را استماع نموده است و اکثر روایات او از ابن عباس است.^[۵۱۵]علمای جرح و تعدیل او را توثیق نموده ­اند.
ابن حبان در الثقات او را نام برده است و می­گوید:« کان عبداً فاضلاً ورعاً»^[۵۱۶] و اصحاب کتب سته بر او اجماع دارند.
ابوالقاسم طبری می­گوید:« هو ثقهٌ، حجهٌ، امامٌ علی المسلمین»^[۵۱۷] قتاده می­گوید: عالم­ترین تابعین چهار نفرند: عطاء بن ابی رباح عالم­ترین در مناسک، سعید بن جبیر اعلم در تفسیر، عکرمه اعلم در سیر و حسن اعلم به حلال و حرام.
سفیان ثوری می­گوید:« تفسیر را از چهار نفر یاد بگیرید: سعید بن جبیر، مجاهـد، عکرمه و ضحاک».^[۵۱۸]
تفسیر سعید بن جبیر همانند استادش ابن عباس و دیگر مفسران صدر اول شیوه­ روایی است.
ابن خلکان نوشته است تفسیر سعید در مطاوی تفسیرهای عامه و خاصه مندرج است. سعید بن جبیر از مفسران بزرگ شیعی در دوره تابعین است به همین دلیل با حجاج درگیر شد و به دلیل طرفداری او از تشیع زیر شکنجه به شهادت رسید مناظره او با حجاج حاکی از قدرت یقین و ثبات ایمان و وثوقش به خدا بود.^[۵۱۹]
۲-مجاهد بن جبر مکی^[۵۲۰]
مجاهد بن جبر مکی، ابوالحجاج مخزومی مولی سائب بن ابی سائب، او یکی از ثقات بزرگ است که در سال ۲۴ هجری در خلافت عمر متولد شد و وفات او در مکه در حالی که سجده بود در سال ۱۱۴ هجری به وقوع پیوست^[۵۲۱] او کمترین روایت را در بین اصحاب ابن عباس از او نقل کرده است و موثق­ترین آنهاست.
فضل بن میمون می­گوید: از مجاهد شنیدم که می­گفت: «قرآن را سی بار بر ابن عباس عرضه کردم»^[۵۲۲] ثوری می­گوید:« اذا جاءک التفسیر عن مجاهد فحسبک به». و در این رابطه ابن تیمیه می­گوید: به همین دلیل شافعی و بخاری و غیره از اهل علم به او اعتماد کرده ­اند».^[۵۲۳] سهیل بن کهیل او را در شمار مفسران شیعه نام برده است.^[۵۲۴]
مجاهد در تفسیر قرآن دارای آزاداندیشی زیادی بود به طوری که قرآن را به شکلی که مناسب و موافق مفاهیم ظاهری الفاظ و تعابیر قرآنی نبود تفسیر می­کرد او با صراحت تمام و به روشنی به تشبیه و تمثیل اقدام می­نمود که این روش بعداً آغازی برای روش تفسیر معتزلی شد. مجاهد در تفسیر مقام پیشوایی دارد و بی­رقیب است اگر وی به خود اجازه شهامت را در تفسیر داده است از ارزش تفسیر او نمی­کاهد و خدشه­ای به مقام و منزلت وی در تفسیر وارد نمی­کند.^[۵۲۵] مجاهد آیه «وجوه یؤمئذ ناضره الی ربها ناظره»^[۵۲۶] را به گونه ­ای تفسیر می­ کند که دقیقاً با اعتقاد معتزله مبنی بر عدم رؤیت خداوند مطابقت دارد.^[۵۲۷]
روش عقلی مجاهد در معدود آیات قرآن مصداق دارد، نه نسبت به تفسیر تمام آیات آن. مجاهد بسیاری از فضائل حضرت علی(ع) و خاندان عصمت و طهارت(ع) را که در قرآن کریم نازل گردیده نقل می­نماید؛ امروز نسخه­ای از تفسیر مجاهد مورخه سال ۵۴۴ ق به شماره­ ۱۰۷۵ ثبت در دفتر کتابخانه دارالکتب المصریه در هشت جلد به زبان عربی موجود است. این تفسیر در طی کتب معتبر سنی و شیعه بسیار نقل شده است. بیشتر آن را طبری در تفسیر خویش و نیز بخاری و شافعی و سایرین از کتب عامه^[۵۲۸] در کتب خود ضبط کرده ­اند و هم­چنین در تفسیرها و کتب اربعه شیعه از او بسیاری نقل گردیده است.
جلد اول تفسیر مجاهد، از سوره بقره تا آیه ۴۳ سوره نساء، مجلد دوم از آیه ۴۶ سوره نساء تا سوره انفال؛ جلد سوم از سوره توبه تا آیه ۴۴ سوره بنی اسرائیل؛ جلد چهارم از آیه ۲۵ سوره بنی­اسرائیل تا آیه ۲۵ سوره فرقان؛ جلد پنجم از آیه ۲۷ سوره فرقان تا پایان سوره یس، جلد ششم از سوره صافات تا پایان سوره نجم؛ جلد هفتم از سوره قمر تا پایان عم یتسائلون؛ جلد هشتم از سوره و النازعات تا پایان سوره ناس.
این نسخه توسط مجمع الابحاث الاسلامیه پاکستان عکس­برداری گردید سپس با مقدمه و تحقیق عبدالرحمن الطاهر سورتی و با نفقه­ی شیخ خلیفه آل ثانی امیر دولت قطر در دو مجلد به چاپ رسید و طبع مجدد آن در بیروت صورت گرفت. مصحح اختلافات متن تفسیر و آن­چه را که در تفسیر طبری ذکر شده است در پاورقی ضبط کرده که بسیار نافع است.
۳- عکرمه، مولی ابن عباس( م۱۰۴یا ۱۰۵ه. ق)
وی ابوعبدالله عکرمه بربری مدنی یکی دیگر از موالی(مولی ابن عباس)است که اصلش از بربر در مغرب است و از مولایش ابن عباس و علی(ع) و نیز از ابی­هریره و غیره روایت کرده است.^[۵۲۹] ابن ابی حاتم از سماک نقل می­ کند که عکرمه گفت:« هر چه را برای شما روایت می­کنم از قرآن از ابن عباس است». و سماک بن حرب می­گوید: شنیدم عکرمه می­گوید:« من آنچه را بین دو لوح وجود دارد تفسیر کردم».
شعبی می­گوید:« کسی اعلم از عکرمه به کتاب باقی نماند».^[۵۳۰] گویند: ابن عباس آیه: « لم تعظون قوماً الله مهلکهم او معذبهم عذاباً شدیداً»^[۵۳۱] را می­خواند و می­گفت: ندانستم، آیا این قوم نجات یافتند یا هلاک شدند؟ عکرمه گوید: من راجع به این مطلب بر توضیح خود افزودم تا ابن عباس دریافت که این گروه نجات یافتند^[۵۳۲]. تفسیر عکرمه مانند بسیاری از تفاسیر صدر اول اسلام به شیوه­ روائی است و طی تفسیرهای سنی و شیعه بسیاری از وی نقل شده است.
استاد سید محمد باقر حجتی می­نویسند که از خلال روایات به­دست می ­آید که شخصیت علمی او در تفسیر قرآن بسیار ممتاز بوده و او دارای ذوقی سرشار در تفسیر بوده به طوری که گاهی ابن عباس یعنی استاد او از قریحه­ی تفسیری وی بهره­مند می­شد^[۵۳۳].
عکرمه مواردی از آیات قرآن را که تفسیر آنها برای ابن عباس غامض و مبهم می­نمود شرح و توضیح می­داد. علما در توثیق او اختلاف کرده ­اند عده­ای او را توثیق نکرده ­اند و از او روایت نکرده ­اند و عده­ای او را توثیق کرده و از او روایت کرده ­اند و از علما عده­ای می­گویند که او مدعی شناخت همه چیز در قرآن است و نیز او را متهم به کذب نسبت به مولای خود ابن عباس می­نمایند و بعد او را متهم به اینکه رأی خوارج را دارد می­نمایند.^[۵۳۴] و از آن جمله علامه حلی و محدث قمی می­نویسند که او از مفسران امامیه نبوده^[۵۳۵] و بلکه از خوارج به شمار می ­آید و به همین دلیل از تشییع جنازه وی امتناع شد^[۵۳۶] و حتی یادآور شدند که به امام محمد باقر(ع) عرض کردند که عکرمه را اجل نزدیک شده و مرگش فرارسیده است امام محمد باقر(ع) فرمود اگر به وی دسترسی داشتم سخنی را به او تعلیم می­دادم که طعمه­ی آتش دوزخ نگردد.^[۵۳۷]
۴- عطاء بن ابی رباح مکی( م۱۱۴ه.ق)
وی ابو محمد عطاء بن ابی رباح مکی قرشی در سال ۲۷ه متولد شد و در سال ۱۱۴هجری وفات یافت.^[۵۳۸] او از ابن عباس، ابن عمر، ابن عمروبن عاص و غیره روایت نموده است و خودش نقل می­ کند که دویست صحابی را درک کرده است و او ثقه، فقیه و عالم است و فتوای اهل مکه به وی منتهی می­ شود.^[۵۳۹] مباحثی که در رابطه با عطاء بیان شد بیان­گر جایگاه علمی او نزد عموم است و به ثقه بودن و صدق او دلالت می­ کند و از همه مهم­تر شهادت استادش ابن عباس است که به مردمی که دور او جمع شده بودند گفت:« تجتمعون إلینااهل مکه و عندهم عطاء؟^[۵۴۰] قتاده درباره او می­گوید:« اعلم تابعین چهار نفرند عطاء در مناسک، سعید بن جبیر در تفسیر، عکرمه در سیر و حسن در حلال و حرام».^[۵۴۱] گولدزیهر روایات تفسیری عطاء و مجاهد را که از مدرسه ابن عباس است کهن­ترین روایات تفسیری می­داند.^[۵۴۲]
۵- طاووس بن کیسان الیمانی
وی ابوعبدالرحمن طاووس بن کیسان یمانی حمیری خَبَدی مولی بحیر بن ریسان و گفته شده مولی همدان است. و او از عبادله اربعه^[۵۴۳] و غیر از آنها روایت کرده است و از او روایت شده است که با ۵۰ صحابی مجالست داشته است و با ابن عباس بیش از دیگران آمد و شد می­کرد.^[۵۴۴]
او عالمی متقن، خبیر به معانی کتاب الله تعالی بود که دلیل آن مجالست زیاد با صحابه و اخذ روایت از آنهاست و لیکن با ابن عباس مجالست بیشتری داشته است. به این دلیل شاگرد او و از رجال مدرسه مکه به شمار می­رود.^[۵۴۵] او دارای ورع زیاد و امانت­داری بزرگ بود؛ تا جایی که استادش ابن عباس درباره او گفت: «انی لأظنُّ طاوساً من اهل الجنه»^[۵۴۶] ابن حبان می­گوید: او از بندگان اهل یمن و از سادات یمن و مستجاب الدعوه بوده است و چهل بار حج رفته است.^[۵۴۷] او از اصحاب امام زین العابدین علی بن الحسین می­باشد و ابن قتیبه در کتاب المعارف بر شیعه بودن وی تنصیص نموده است.^[۵۴۸]آقا بزرگ تهرانی با استناد به نوشته ابن الجوزی احتمال می­دهد که وی کتابی در تفسیر تدوین کرده است.^[۵۴۹]
۳-۱۰-۱-۲-مکتب تفسیری مدینه
بسیاری از صحابه در مدینه مقیم شدند و مانند عده­ای به سایر بلاد اسلامی روی نیاوردند. اینان برای تعلیم کتاب خدا مجالسی در مدینه ترتیب دادند که بسیاری از تابعین در تفسیر قرآن از این مجالس بهره بردند و در نتیجه مکتبی بوجود آمد که اهل مدینه از آن پیروی می­­کردند^[۵۵۰].
این مکتب بر علی(ع) و ابی بن کعب دور می­زد مشهورترین شاگردان این مکتب ابوالعالیه، زید بن اسلم، و محمد بن کعب قرظی هستند^[۵۵۱] که برخی با واسطه و بعضی بدون واسطه از ابی بن کعب روایت می­کردند.
۱- ابوالعالیه( م۹۰یا ۹۳ هجری)
وی ابوالعالیه رفیع بن مهران ریاحی است که جاهلیت را درک کرده است و بعد از وفات پیامبر(ص) اسلام آورد و از علی(ع)، ابن مسعود، ابن عباس، ابن عمر و ابی بن کعب و غیره روایت نموده است، او از ثقات تابعین مشهور در تفسیر است. ابن معین، ابوزرعه و ابوحاتم او را ثقه می­دانند، در ثقه بودن او اجماع وجود دارد. قتاده از وی روایت می­ کند که گفت: بعد از پیامبر ۱۰ سال قرآن خواندم. او نسخه بزرگی از تفسیر را از ابی بن کعب روایت می­ کند و ابوجعفر رازی از ربیع بن انس از ابوعالیه از ابیّ آن را روایت می­ کند و ابن جریر و ابن ابی حاتم از این نسخه زیاد نقل کرده ­اند همانطوری که حاکم در مستندرکش و امام احمد حنبل در مسندش نقل کرده ­اند.^[۵۵۲]
۲- زید بن اسلم( م ۱۳۶ه.ق)
وی ابوعبدالله زید بن اسلم عدوی مدنی، فقیه و مفسر و مولی عمر بن خطاب می­باشد؛از بزرگان تابعین است که در تفسیر و ثقه بودن در آن روایت می­ کند شناخته شده است.^[۵۵۳]
امام احمد و ابوزرعه و ابوحاتم و سنایی می­گویند که او ثقه است. این چنین معروف است که زید قرآن را با رأی و نظر خود تفسیر می­کرد و در این باره احساس سختی نمی­کرد. مشهورترین کسی که از او تفسیر را می­آموخت از علماء مدینه فرزندش، عبدالرحمن بن زید و مالک بن انس امام دارالهجره بود^[۵۵۴].
۳- محمد بن کعب القرظی( م ۱۱۷ یا ۱۱۸ه.ق)
وی ابوحمزه، یا ابوعبدالله، محمد بن کعب بن سلیم بن اسد القرظی المدنی است او از علی(ع) و ابن مسعود و ابن عباس و غیره روایت نموده است و نیز با واسطه از ابی بن کعب روایت می­ کند و در اشتهار به ثقه و عدالت و ورع و کثرت و تأویل قرآن دارد ابن عوم درباره او می­گوید: «ما رأیت احداً اعلم بتأویل القرآن من القرظی؛ یعنی من در تأویل قرآن کسی را عالم­تر از قرظی ندیدم»^[۵۵۵]. در روایات محمد بن کعب قرظی باید دقت کرد، زیرا او از تورات و انجیل و از بنی اسرائیل نقل می­کرده است.
۳-۱۰-۱-۳-مکتب تفسیری عراق
تفسیر در این مدرسه خود به دو حلقه: کوفه و بصره‏^[۵۵۶] تقسیم مى‏شود، مدرسه تفسیر در عراق را ابن مسعود پایه­گذاری نمود. که براساس آراء ابن مسعود مبتنی بود^[۵۵۷] و بعدها از علی(ع) الهام گرفت و بارور شد. غیر از او مردم عراق از صحابه دیگر نیز تفسیر می­آموختند ابن مسعود استاد اول این مدرسه بود و این مطلب به دلیل شهرت او در تفسیر و کثرت روایت از او بود،^[۵۵۸] و عمر وقتی عمار یاسر را به حکومت عراق( کوفه) فرستاد، ابن مسعود را به عنوان معلم و وزیر همراه او فرستاد. او معلم اهل کوفه بود. اهل عراق به دلیل اهل رأی و نظر بودن ممتاز هستند^[۵۵۹] و این مطلب به دلیل اختلاف بین آنهامی­باشد.
علماء می­گویند: ابن مسعود کسی است که اساس این روش و طریقه را در استدلال بنیان نهاد. سپس علماء عراق از او تبعیت کردند.^[۵۶۰] و طبیعی است که این روش در مدرسه تفسیر هم تأثیر می­ گذارد و تفسیر قرآن به رأی و اجتهاد افزایش می­یابد. زیرا استنباط مسائل شرعی و اختلاف آنها در این مورد نتیجه اعمال رأی و فهم نصوص قرآن و سنت است.^[۵۶۱] محل بروز و ظهور مکتب اهل بیت و نشر تشیع، کوفه بود که یاران خاص علی در آن جا به نشر این مکتب پرداختند.
بیشتر راویان حدیث به خصوص از حضرت امام محمد باقر و امام صادق(ع)کوفی هستند، در آن­جا کسانی به فقه و تفسیر شهرت داشتند. مشهورترین شاگردان آن در کوفه- مّره همدانی- علقمه بن قیس- مسروق- عامر شعبی- اسود بن زید- جابر بن یزید- سدّی است و مشهورترین شاگردان آن در بصره- حسن بصری- قتاده و ابوصالح می­باشند.^[۵۶۲]
۳-۱۰-۱-۳-۱-مفسران معروف کوفه در عصر تابعین
۱- مّره همدانی(م ۷۶ه.ق)
وی ابواسماعیل مره بن شراحیل همدانی کوفی و عابد که معروف به مّره الطیب و مّره الخیر شده است و به دلیل عبادت و ورع و کثرت صلاحیتش این لقب را گرفته است.^[۵۶۳] او از ابوبکر ، عمر، علی(ع)، ابن مسعود و غیره روایت کرده است. گفته شده که در روز ششصد رکعت نماز می­خواند.^[۵۶۴] وی یکی از فقهاء کوفه و دشمن علی(ع) بوده است و نسبت به او بغض می­ورزیده است با توجه به این­که کوفه مملو از فقهاء و علماء طرفدار علی(ع) بوده است.^[۵۶۵]
۲- علقمه بن قیس( م ۶۱ه.ق)
وی علقمه بن قیس بن عبدالله بن مالک نخعی کوفی در زمان حیات رسول(ص) متولد شد و از عمر، عثمان، علی(ع) و ابن مسعود و غیره روایت کرده است و او از مشهورترین روات عبدالله بن مسعود است و نیز داناترین و معروف­ترین آنهاست. عبدالرحمن بن یزید نقل می­ کند که عبدالله گفت:« ما اقرأ شیئاً و لا اعلمه الا علقمه یقرؤه و یعلمه».^[۵۶۶] او در صفین همراه علی(ع) بود و کشته شد و از زهاد و رؤسای تابعین بوده است.^[۵۶۷]
۳- مسـروق( م۶۳ه.ق)

فعالیت‌های اجتماعی انسان‌ها از آگاهی به خودشان،دیگران و موقعیت‌های خارجی سرچشمه می‌گیرد.
انسان‌ها در جهت رسیدن به نیت‌های ذهنی، مقاصد و هدف‌هایشان عمل می‌کنند.
آنها وسایل، شیوه‌های عمل، روشها و ابزارهایی متناسب با هدف‌هایشان را به کار می‌برند.
میدان عمل آنها به خاطر شرایط یا مقتضیات تعدیل ناپذیر محدودیت پیدا می‌کند.
آنها از طریق اعمال اراده یا داوری آنچه را که می‌خواهند انجام دهند، یا دارند انجام می‌دهند و یا انجام داده‌اند، را مورد سنجش و ارزشیابی قرار می‌دهند.(ریتزر؛۱۳۷۴: ۵۲۸)
۳-۴ پارسونز
پارسونز شهروندی را نتیجه ی ظهور جامعه سرمایه داری صنعتی می‌داند و معتقد است که تغییراتی که در جامعه صنعتی رخ داده، نظیر شهری شدن، از سوی دیگر عقلانیت بستر مناسبی را برای این پدیده به وجود آورده است. وی با مبنا قراردادن متغیرهای الگویی عام گرایی و جامعه ی مبتنی بر قرارداد عرفی و مدنی تصویری از شهروندی به عنوان کردار اجتماعی معطوف به عضویت اجتماعی و انسجام عرضه می‌کند.(توسلی و نجاتی حسینی؛۱۳۸۳: ۳۷) از نظر پارسونز یک شهروندی کامل به دور از هرگونه تبعیض اجتماعی به معنی برخورداری همۀ اقشار و گروه‌های اجتماعی از حقوق و تعهدات شهروندی و آگاهی آنان از حقوق خود است. بنابراین، آگاهی از حقوق شهروندی نیازمند تأمین انواع مختلف منابع و ایجاد فرصت‌های مناسب و بازتولید ارزش‌های عام از یک طرف و نگرش مناسب به این حقوق از سوی دیگر است. مهمترین مسألۀ مورد توجه پارسونز گروه‌هایی است که از امتیازات شهروندی محروم‌اند. به نظر او گروه‌هایی که همچنان بر ارزش‌های کهن خود تأکید دارند و خود را با مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی وفق نداده‌اند درکی از حقوق و امتیازات شهروندی نخواهند داشت.(حسام؛۱۳۸۱: ۱۱) بنابراین افرادی که دارای نگرش‌های خاص گرایانه هستند، آگاهی کمتری از حقوق خود دارند. در این میان آموزش نقش مهمی را در جامعه پذیری یکپارچه و گستردۀ افراد و ارائۀ نگرش‌های عام گرایانه ایفا می‌کند تا به تبع آن زمینۀ آگاهی افراد از حقوق و به تبع آن از وظایفشان، فراهم شود. از سوی دیگر پارسونز شهروندی را نتیجه توسعه مدرنیته و دموکراتیک شدن جوامع می‌داند. او شهروندی را به سه مقوله کردار اجتماعی، عضویت اجتماعی و انسجام اجتماعی پیوند می‌دهد و شهروندی را با این سه مقوله کلیدی دارای نوعی احساس تعلق می‌داند که در نهایت به انسجام اجتماعی منجر می‌شود. شهروندی کامل به معنای برخورداری همه اقشار وگروه‌های اجتماعی از حقوق است که باید آن را بشناسند و دیگران نیز این حقوق را محترم بشمارند. به زعم وی گروه‌هایی که همچنان بر ارزش‌های کهن خود تأکید دارند و دیدی خاص گرایانه دارند، خود را با مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی وفق نداده‌اند و درکی از حقوق شهروندی ندارند.(حسام؛۱۳۸۱: ۱۱) یک شهروندی کامل به دور از هرگونه تبعیض اجتماعی به معنای برخورداری همه اقشار و گروه‌های اجتماعی از حقوق و تعهدات شهروندی و آگاهی آنان از حقوق خود است. بنابراین آگاهی از حقوق شهروندی نیازمند تأمین انواع مختلف منابع و ایجاد فرصت‌های مناسب و بازتولید ارزش‌های عام ازیک طرف و نگرش مناسب به این حقوق از سوی دیگر است. در این راستا پارسونز با بیان نظریۀ کنش متقابل نمادین نظرات خود را دربارۀ ارتباط بین فرد و جامعه بیان می‌کند. وی بیان می‌کند«هر نظام کنش، چه اجتماعی، چه نهادی و چه مربوط به یک گروه کوچک وغیره، یک سلسله صور عام دارد». چرا که هر نظام برای آن که بتواند در عملکرد خود به عنوان یک نظام توفیق یابد به لوازم کارکردی بخصوصی نیاز دارد. این لوازم و ابزارها عبارتند از:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

الف)انطباق و سازگاری با محیط
ب)هدف جویی(دست یافتن به هدف)
ج)وحدت و هماهنگی
د)حفظ موجودیت الگویی.
در رابطه با این ابزارها در درون نظام کل(جامعه)نیازهای اصلی عبارتند از:
تطابق با محیط به وسیلۀ فعالیت‌های اقتصادی، البته این کار، تنها برای مراحل برتر حیات اجتماعی موقعیت فراهم می‌آورد.
افراد به دنبال هدف‌هایی هستند که جامعه به آنها شکل داده و آنها به نوبۀ خود جامعه را هدایت می‌کنند.
هنجارها و قراردادهای نهادی شده در این جامعه نهایتاً از این اهداف و هنجارها نشأت می‌گیرند.
وجود نظام ارزش‌های فرهنگی فراگیر که توافق عام یا اجماع بر پایه آن استوار شده است.(توسلی؛۱۳۷۳: ۱۸۶)
با این حساب می‌توان گفت کنش‌ متقابل یعنی این‌ که افراد در ارتباط با یکدیگر عمل می‌کنند و موجب ساختن عمل یکدیگر می‌گردند. کنش متقابل صرفاً به منزله تأثیر‌پذیری از دیگران نیست، بلکه تأثیر و تأثر متقابل در جریان زمان و موقعیت‌های گوناگون است. در این صورت یک عمل متحول در حال تغییر، مطرح است نه عمل ساده‌ای که در شرایط محیطی خاصی تحقق پذیرد. عمل انسان صرفاً به واسطه کنش متقابل ایجاد نمی‌شود، بلکه از کنش متقابل بین افراد نتیجه می‌شود کنش فرد ناشی از تفکر فرد و تعریف او از موقعیت است.در همین راستا می‌توان اطاعت و فرمانبرداری افراد در سطج جامعه را با انطباق و سازگاری با محیط مرتبط کرد، تلاش برنامه‌ریزان شهری برای زیبا سازی شهر را به هدف جویی، آشنایی با حقوق شهروندی را نوعی برقراری وحدت و هماهنگی، و تلاش متقابل مردم و مسؤلین را حفظ موجودیت الگویی دانست.
۳-۵‌هابرماس
از دیگر نظریه پردازان این حوزه‌هابرماس است. از نظر وی با دریافت حوزۀ عموم و جامعۀ مدنی است که افراد نقش شهروندی پیدا می‌کنند. در نقش شهروندی فرد، به عنوان عضو تمام جامعه ی خود می‌گردد و شأن حقوقی ویژه‌ای‌ دارد. حوزه ی عمومی عرصه‌ای‌ است که در آن فرد به منظور مشارکت در مباحث باز و علنی گرد هم می‌آیند. در چنین حوزه‌ای‌ اصول برابری و امکان دسترسی، اصولی غیر قابل حذف هستند. حوزۀ عمومی برخلاف نهادهایی که تحت سلطه خارجی قرار دارند یا دارای روابط قدرت درونی هستند، از اصول مشارکت و نظام دموکراتیک نوید می‌دهد. درچنین حوزه‌ای‌ نتیجه و پیامد گفتگو مهم نیست، بلکه مهم این است که روند گفتگو و عقلانیت حاکم بر آن دموکراتیک باشد. برهمین مبنا وی مشارکت را معرف اصلی شهروندی می‌داند و ٱن را به گونه‌های مختلف تحلیل کرده است و دسترسی برابر به حقوق مشارکتی را مورد توجه بیشتر قرار می‌دهد. اعضای جامعه با توجه به توانایی تغییر حیات اجتماعی خود، دریافت حوزۀ عمومی به ایفای نقش شهروندی خواهند پرداخت که پیش شرط ظهور آن تعدد و تکثر در اشکال زندگی، ارتباطات عمومی و مسئولیت حقوق شهروندی است.(شیانی؛۱۳۸۴: ۱۶۷)‌هابرماس، معتقد است که شهروندی ناشی از تمایز حوزه اقتصادی -سیاسی و شکل گیری حوزه جدیدی به نام حوزه عمومی است. تنها در بافت حوزه عمومی و جامعه مدنی است که افراد به عنوان شهروندان دارای حقوق، عضو تمام عیار جامعه خود می‌گردند. درجامعه مدنی تصمیم گیری‌ها از طریق فرآیندهای جمعی و مشارکت فعالانه شهروندان در قالب نهادها، انجمن‌ها و گروه‌های مدنی صورت می‌گیرد. کار این نهادها و گروه‌ها این است که با ایجاد زمینه مشارکت، آگاهی افراد را افزایش دهند. بر همین مبنا وی مشارکت را معرف اصلی شهروندی می‌داند و آن را به گونه‌های مختلف تحلیل کرده است. به زعم‌هابرماس، حقوق شهروندی تنها در نظام حقوقی مدرن قابل شناسایی است و هسته اصلی نظام حقوقی مدرن را حقوق فرد می‌سازد. از طرفی شهروندان نیز باید به مشارکت فعال در جامعه بپردازند و براساس احترام متقابل با یکدیگر متحد شوند.(شیانی و داودوندی؛۱۳۸۹: ۴۲ )
۳-۶ پست مدرن
در انتقاد به دنیای مدرن، پست مدرن‌ها مباحث و مجادلاتی را درباره ارتباط شهروندی با ملیت و جهانی شدن، هویت‌های مختلف فرهنگی، جنسیت و وضعیت اقلیت‌ها مطرح کرده‌اند. چنان که به اعتقاد آنان، ماهیت شهروندی در دوران مدرن دچار تناقض شده و محدودیت در زمینه دولت- ملت، همه شمولی و مساوات طلبی در رویکردهای لیبرال مشاهده می‌شود که برای دست یابی به شهروندی واقعی باید از میان برداشته شود. فالکس، از جمله پست مدرن‌هاست که در شهروندی پسامدرن خود به دفاع از لیبرالیسم می‌پردازد. به عقیده وی حقوق فردی ما تنها هنگامی معنادار هستند که به وسیله احساس تعهد به دیگران حمایت شوند، دیگرانی که هم حقوق ما را به رسمیت می‌شناسند و هم به ما در ایجاد و پایدار ساختن نهادهای اجتماعی که تحقق حقوق را ممکن می‌سازند، یاری می‌رسانند.(شیانی و داودوندی؛۱۳۸۹: ۴۳)
یانگ، از دیگر متفکران پست مدرن با گسست از سنت لیبرال معتقد است که ادعای لیبرال‌ها درباره حقوق شهروندی به سرکوب اقلیت‌ها و نفی تفاوت‌ها منجر می‌شود. وی با تأکید بر حقوق گروهی، شهروندی را نوعی قرارداد اجتماعی می‌داند که هدف اصلی آن ارتقاء امنیت و رفاه در جامعه است و ضرورتاً به این امر می‌پردازد که افراد جامعه چگونه باید رفتار کنند تا به این هدف برسند. در راستای تأکید بر حقوق گروهی، کیملیکا در پی احیای نوعی نظریه لیبرالی است که حقوق اقلیت‌ها را محترم بشمارد. بنابر نظر وی، به رسمیت شناختن تفاوت‌های فرهنگی از طریق اعطای حقوق شهروندی چند قومی متمایز، به یکپارچگی کامل کمک می‌کند. پس هر دو متفکر معتقدند که شهروندی باید در گروه‌های اجتماعی ریشه داشته باشد و نمی تواند یک موقعیت کاملاً فردی باشد. (شیانی و داودوندی؛۱۳۸۹: ۴۴)
همان گونه که در نظریات بالا خواندیم بسیاری از جامعه شناسان نظریاتی شبیه به مارشال ارائه کرده‌اند. مارکس به حقوق سیاسی و اقتصادی اشاره دارد و آن را به لحاظ تاریخی با رشد دولت – شهرهای یونان باستان درارتباط می‌داند، جایی که فضایی عمومی برای ارتباط آزاد و عقلانی میان کنشگران اجتماعی فراهم می‌ساخت. از سوی دیگر، پارسونز شهروندی را نتیجه ی ظهور جامعه سرمایه داری صنعتی می‌داند و معتقد است که تغییراتی که درجامعه صنعتی رخ داده، نظیر شهری شدن و عقلانیت بستر مناسبی را برای این پدیده به وجود آورده است. وی با مبنا قراردادن متغیرهای الگویی عام گرایی و جامعۀ مبتنی بر قرارداد عرفی و مدنی تصویری از شهروندی به عنوان کردار اجتماعی معطوف به عضویت اجتماعی و انسجام عرضه می‌کند. در جایی دیگر‌هابرماس معتقد است افراد با دریافت حوزۀ عموم و جامعۀ مدنی است که نقش شهروندی پید ا می‌کنند. همچنین وی معتقد است که شهروندی ناشی از تمایز حوزه اقتصادی -سیاسی و شکل گیری حوزه جدیدی به نام حوزه عمومی است. در بین مکاتب نیز، نظریه پردازان مکتب پست مدرن معتقدند ماهیت شهروندی در دوران مدرن دچار تناقض شده و محدودیت در زمینه دولت -ملت، همه شمولی و مساوات طلبی در رویکردهای لیبرال مشاهده می‌شود که برای دست یابی به شهروندی واقعی باید از میان برداشته شود پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که شهروندی وحقوق مربوط به آن در بین همۀ نظریات مورد توجه و اعتنا است.
۳-۷ دورکیم
دورکیم اعتقاد دارد در جوامع جدید فردگرا شده، همبستگی قدیمی از بین رفته و جای آن همبستگی جدیدی بوجود آمده و لذا کلیت جامعه حفظ می‌شود. جامعۀ فردگراتر، همبسته‌تر می‌شود.تقسیم کار از منظر او صرفاً یک مقولۀ اقتصادی نیست. اثرات اقتصادی این پدیده در برابر کارکرد‌های اخلاقی و اجتماعی آن ناچیز است. بنابراین، تقسیم کار نیز یک پدیدۀ اجتماعی است. تقسیم کار همان تمایز یابی و پیچیده ترشدن امور است. تراکم مادی و معنوی علت تقسیم کار است. مقصود از تراکم مادی رشد جمعیت بر اثر مهاجرت و زاد و ولد است. منظور از تراکم اخلاقی گسترش و شدت ارتباطات بوده است. وی پس از آن به دو مفهوم همبستگی مکانیکی و همبستگی ارگانیکی اشاره دارد و این همبستگی را به جامعه منتقل می‌کند و آنها را اینگونه بیان می‌کند:
۳-۷-۱ جامعه مکانیکی: در جامعه مکانیکی تفاوت وجود ندارد و افراد برمبنای مشاهدات همبستگی می‌آفرینند. این نوع همبستگی در جایی رواج دارد که حداقل تفاوت‌های فردی وجود دارد و اعضای جامعه از نظر دلبستگی به خیر همگانی بسیار همسان یکدیگر می‌باشند. همبستگی ناشی از همانندی، زمانی به اوج خود می‌رسد که وجدان فردی یکایک اعضای جامعه، منطبق با وجدان جمعی پرورش یابد و از هر نظر با آنها یکی شود. این جامعه سرکوبگر است و خطاکار مجازات می‌شود. انواع مجازات‌های زاجره و تنبیهی در آن وجود دارد. وجدان جمعی خارج از افراد وجود دارد و نظم اجتماعی را می‌آفریند.( وجدان جمعی: محکم‌ترین ارزش‌ها و هنجارها که مشترک در میان اکثر افراد است و با قانون سرکوبگر به مورد اجرا گذاشته می‌شود ) تقسیم کار در سطحی بنیادی و بسیار ساده است. یکپارچگی نظام با یکپارچگی اجتماعی یکسان است.
۳-۷-۲ جامعه ارگانیکی: برعکس همبستگی ارگانیک نه از همانندی‌های جامعه بلکه از تفاوت‌هایشان پرورش می‌یابد. اینگونه همبستگی فراوردۀ تقسیم کار است. هرچه کارکردهای یک جامعه تفاوت بیشتری یابند، تفاوت میان اعضای آن نیز فزونتر خواهد شد. اعضای این جامعه به وظایف و نقش‌های تمایز یافته به شدت وابسته می‌باشند. وابستگی متقابلشان بیشتر است و کمتر به باورهای مشترک می‌رسند. مجازات‌ها از طریق قانون جبران خسارت است. یعنی از حقوق ترمیمی، مدنی، اساسی و تجاری استفاده می‌شود.(دورکیم ؛۱۳۹۶)
۳-۸ فستینگر
فستینگر در مقاله‌ای که در سال ۱۹۵۴ به چاپ رساند، فرایند تأثیرگذاری افکار در گروه‌های اجتماعی را به بحث گذاشت. در این مقاله که تحت عنوان«تئوری فرایند مقایسه‌ی اجتماعی»چاپ شد، تأثیر مقایسه‌ی اجتماعی و ارزیابی افکار و توانایی‌ها بر شکل گیری افکار در گروه بحث و بررسی شد. به اعتقاد فستینگر تئوری او قادر است واقعیت‌های فراوانی را تبیین کند و فرضیه‌های آزمون پذیر بسیاری نیز از آن اشتقاق می‌یابند. خلاصه‌ای از این تئوری در قالب قضایای محوری و نتایج علمی آنها به شرح زیر ارائه می‌گردد:
قضیه اوّل: در ارگانیسم بشر سائقه‌ای وجود دارد که او را به ارزیابی افکار و توانایی‌هایش وادار می‌سازد. اگر چه در نگاه اوّل به نظر می‌رسد که تفاوت زیادی میان افکار و توانایی‌ها وجود دارد، اما پیوند کارکردی نزدیکی میان این دو وجود دارد، زیرا آنها در پیوند با یکدیگر بر رفتار تأثیر می‌گذارند. در واقع شناخت و ارزیابی فرد از موقعیت و توانایی‌های خود، رفتار او را شکل می‌دهد و اگر این شناخت و ارزیابی درست نباشد شکست و تنبیه او را در پی خواهد داشت.
قضیه دوم: در شرایطی که معیارهای عینی غیر اجتماعی در دسترس نباشد، افراد افکار و استعدادهای خود را با مقایسه با افکار و توانایی‌های دیگران ارزیابی می‌کنند. به عنوان مثال برای ارزیابی سرعت و قدرت دوندگی یک فرد می‌توان شاخص‌هایی عینی در نظر گرفت، اما برای ارزیابی مزایای یک کاندیدای سیاسی یا قضاوت درباره‌ی اجتناب ناپذیر بودن جنگ، چنین شاخص‌هایی وجود ندارد و به ناچار در ارزیابی و قضاوت باید از معیارهای اجتماعی و ذهنی استفاده کرد.
قضیه سوم: تمایل افراد به مقایسه‌ی خودشان با دیگران، در صورتی که تفاوت زیادی میان افکار و توانایی‌های آنان وجود داشته باشد، کاهش می‌یابد. افراد مایل نیستند که افکار و استعدادهای خود را با کسانی مقایسه کنند که تفاوت فاحشی با آنان دارند. به عنوان مثال کسی که تازه بازی شطرنج را یاد گرفته است، خود را با قهرمانان برجسته شطرنج مقایسه نمی‌کند.
نتیجه‌ای که فستینگر می‌گیرد این است که در ارزیابی افکار و استعدادها، امکان انتخاب مبنای مقایسه برای افراد وجود دارد و عامل مهمی که در این انتخاب تعیین‌کننده است، میزان تشابه یا تفاوت میان مقایسه‌کننده و مقایسه شونده است.
قضیه چهارم: همواره سائقه و انگیزه‌ای برای رشد و تقویت توانایی‌ها و استعدادها وجود دارد. اما چنین چیزی در مورد افکار صادق نیست، زیرا برتری قائل شدن برای یک فکر معنی ندارد. افکار می‌توانند درست و معتبر یا نادرست و غلط باشند ولی تقویت و پیشرفت فکری معنی دار نیست.
قضیه پنجم: تغییر توانایی‌ها با محدودیت‌ها و موانعی عینی و غیر اجتماعی مواجه است در حالی که این گونه موانع غالباً در مورد تغییر افکار و آراء وجود ندارد. تغییر فکر ممکن است مشکلاتی اجتماعی یا عاطفی و شخصیتی داشته باشد، ولی تغییر توانایی‌های فردی بسیاری اوقات نیاز به مقدمات و لوازمی عینی دارد که از اختیار فرد به کلی بیرون است. اما از آنجا که تغییر توانایی‌ها همیشه مقدور نیست و تغییر افکار جهت هماهنگی با سایر اعضای گروه هم با دشواری‌هایی همراه است، فرد ممکن است برای کاهش فشار ناشی از ناهمگونی با دیگران یکی از مواضع سه گانه زیر را اتخاذ کند: وقتی که تفاوت‌هایی میان فرد و سایر اعضای گروه از حیث افکار یا استعدادها وجود داشته باشد، ممکن است تغییراتی در موضع و موقعیت خود پدید آورد و خود را با دیگران همساز کند. یا در این شرایط ممکن است که فرد تلاش کند دیگران را به خود نزدیک سازد و آنان را تغییر دهد. ایجاد تغییرات تا زمانی که مربوط به‌ایده‌ها و افکار باشد، عملی‌تر است اما همان طور که در قضیه اخیر اشاره شد، تغییر توانایی‌ها با موانعی محیطی مواجه می‌شود. بنا براین تغییر توانایی درسی یا ورزشی اعضای یک کلاس به مراتب مشکل‌تر از تغییر نگرش‌های آنان درباره‌ی موضوعی خاص است. تغییر توانایی‌ها جهت رسیدن به یکنواختی و هماهنگی اعضای گروه گر چه امکان پذیر است، اما هم میزان آن ناچیز است و هم مقدمات و زمان بسیار زیادی نیاز دارد. و یا در صورتی که شرایط دیگر اعضای گروه تفاوت بسیار زیادی با فرد داشته باشد، وی به سمت ترک مقایسه سوق پیدا خواهد کرد و ممکن است اساسا موقعیت مقایسه را به هم بزند یا رابطه‌ی خودش را با گروه قطع کند، از گروه خارج شود و موقعیت جدیدی برای مقایسه و ارزیابی افکار و عقاید خود پیدا کند. البته این شرایط پیامدهایی نیز در بر دارد که در قضیه ششم مطرح می‌شود.
قضیه ششم: ترک مقایسه با دیگران به خصوص در زمینه‌ی افکار و عقاید، همراه با احساس خفت و کوچکی و حتی دشمنی خواهد بود، تا جایی که ادامه مقایسه می‌تواند عواقب ناگواری برای فرد به دنبال بیاورد.
قضیه هفتم: هر چه اهمیت گروهی که مبنای مقایسه قرار می‌گیرد، بیشتر باشد، فشار جهت هم شکلی فرد با گروه بیشتر می‌شود. همچنین هر چه انگیزه‌ی فرد برای مقایسه‌ی خود با گروه بیشتر باشد، تلاش بیشتری برای تغییر افکار و استعدادهایش جهت هم شکلی با گروه خواهد کرد. بر همین اساس، هر چه اهمیت یک فکر یا توانایی خاص یا ارتباط آن با رفتارهای جاری و مهم بیشتر باشد، فشار بیشتری برای رفع تفاوت‌ها و ناهمگونی‌های موجود در گروه بروز می‌کند.
قضیه هشتم: اگر تفاوت بین فرد و کسانی که مبنای مقایسه قرار می‌گیرند، ثابت و لایتغیر باشد، تمایل وی به مقایسه خود با آنان کاهش می‌یابد.
قضیه نهم: وقتی مجموعه‌ای از افکار و استعدادهای افراد در گروه مورد ارزیابی آنان قرار گیرد، واکنش‌های کسانی که به اکثریت نزدیکترند، با واکنش دیگران متفاوت خواهد بود. این افراد تمایل بیشتری دارند که دیگران را تغییر دهند و کمتر به تغییر در وضع خودشان میل دارند، در حالی که کسانی که در حاشیه قرار می‌گیرند، آمادگی بیشتری برای پذیرش تغییر در وضعیت خود پیدا می‌کنند. (ریتزر؛۱۳۷۴)
با توجه به دیدگاه فستینگر وهمچنین اهمیت افکار افراد که در آن تبیین می‌شود می‌توان گفت توجه به نوع منش و افکار افراد جامعه می‌توان طراحی شهری را به سمت و سویی سوق داد که در آن نه تنها نیازهای افراد ملاک قرار می‌گیرد، بلکه به اافکار و ارزشها در طراحی شهری نیز توجه دارد. همچنین فستینگر توجه به توانایی های افراد را مورد توجه قرار می‌دهد و این تفاوت را راه حلی برای تشویق بیشتر افراد در جامعه می‌داند و معتقد است شهروندان برای اینکه از مقایسه با دیگران مورد تمسخر و خفت قرار نگیرند با تلاش برای برطرف کردن ضعف‌ها به حل مشکل خود می‌پردازند.
فصل چهارم:
روش‌شناسی
۴-۱ روش تحقیق
روش مورد استفاده در این تحقیق به دلیل وجود متغییرهای کمی پیمایش است. پیمایش عبارت است از روشی برای گردآوری داده‌ها که در آن از گروه‌های معینی از افرادخواسته می‌شود به تعدادی پرسش مشخص (که برای همۀ افراد یکسان است) پاسخ دهند. این پاسخ‌ها مجموع اطلاعات تحقیق را تشکیل می‌دهد.همچنین برای فصول دوم وسوم در رابطه با جمع آوری نظریه‌ها از روش اسنادی- کتابخانه‌ای‌ استفاده کردیم.
۴-۱-۱ جامعه آماری
عبارت است از مجموعه واحدهایی که در یک صفت مشترک‌اندو برای این تحقیق کلیۀ ساکنین شهراصفهان (اعم از زن و مرد)هستند که در سال ۹۱-۹۰ساکن شهر اصفهان می‌باشند.
۴-۱-۲ حجم نمونه
تعداد افراد مورد بررسی را می‌گویند.حجم نمونه ۳۸۴ (نفر( را با بهره گرفتن از فرمول کوکران(N= ) بدست آوردیم.(جمعیت ساکن شهر اصفهان بر اساس سرشماری سال۹۰: ۲۱۷۴۱۷۲نفر)اما با توجه به کمبود زمان لازم آن را به ۱۱۰نفر کاهش دادیم.
۴-۱- ۳روش نمونه گیری
تلاش ما بر این است که از نمونه گیری خوشه‌ای‌ استفاده کنیم.
تعریف: نمونه گیری خوشه‌ای‌ طبقه بندی شده گروه های همگنی‌اند که به منظور انتخاب نمونه طبقه بندی شده‌اند. حال آن که خوشه‌ها گروه های ناهمگن و غیرمتناجسی‌اند که معمولا ً گروه‌های پابرجایی هستند که از قبل شکل گرفته‌اند مثل سازمان‌ها.

سطح معنی داری

کارکرد اجتماعی

۴۵/۰

۰۵/۱

۹۱/۱

۱۹

۰۷۰/۰

با توجه به نتایج جدول ۱۳-۴ ، مقدار t بدست آمده در کارکرد اجتماعی به طور کلی با درجه آزادی ۱۹، برابر با ۹۱/۱ می باشد که از میزان ارزش بحرانی t ، با درجه آزادی ۱۹ کمتر بوده و درسطح ۰۵/۰ معنی دار نمی باشد. تفاوت معناداری میان نمرات پیش آزمون و پیگیری در مؤلفه کارکرد اجتماعی وجود ندارد، بر همین اساس می توان نتیجه گرفت که درمان شناختی- رفتاری بر کارکرد اجتماعی معتادان به طور کلی در پیگیری اثر بخش نمی باشد.
جدول ۱۴-۴٫ پیگیری درمان شناختی- رفتاری بر سلامت عمومی به طور کلی

متغیر

میانگین

انحراف استاندارد

T

درجه آزادی

سطح معنی داری

سلامت عمومی به طور کلی

۴۰/۰-

۷۳/۰

۶۱/۰

۱۹

۰۵۴/۰

با توجه به نتایج جدول ۱۴-۴ ، مقدار t بدست آمده در سلامت عمومی به طور کلی با درجه آزادی ۱۴، برابر با ۶۱/۰ می باشد که از میزان ارزش بحرانی t ، با درجه آزادی ۱۹ کمتر بوده و درسطح ۰۵/۰ معنی دار نمی باشد. تفاوت معناداری میان نمرات پیش آزمون و پیگیری در مؤلفه سلامت عمومی به طور کلی وجود ندارد، بر همین اساس می توان نتیجه گرفت که درمان شناختی-رفتاری معتادان به طور کلی در پیگیری اثر بخش نمی باشد.
فصل ۵:بحث و نتیجه گیری
۱-۵ خلاصه
اعتیاد بیماری پیچیده ای است که با ویژگی هایی چون رفتارهای اجباری، وسوسه های مقاومت ناپذیر، رفتارهای جستجوگرایانه مواد و مصرف مداوم آن حتی در شرایطی که پیامدهای منفی بسیاری برای فرد به همراه دارد، مشخص میشود. داده های همه گیرشناسی نشان میدهد که ۵۳ درصد از مصرف کنندگان مواد مخدردارای یک بیماری جدی روانی هستند (دارک، ۲۰۰۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

وضعیت سلامت روانی نیز نقش مهمی در سبب شناسی و فرایند درمان فرد معتاد بازی میکند. امروزه نقش سلامت روانی بر بخش های دیگر سلامت مشخص شده است (پرینس و همکاران، ۲۰۰۷). می توان گفت بدون دستیابی به سلامت روانی، دستیابی به بخش های دیگر سلامت نیز امکان پذیر نیست.
در مورد تأثیر و کارایی مداخله های شناختی ـ رفتاری در درمان اختلال های مصرف مواد، ارزشیابی های زیادی صورت گرفته که نتایج آن ها نشان دهنده کارایی این رویکرد درمانی است. در این تحقیقات، کارایی رویکرد شناخت ـ رفتار درمانگری و گروه کنترل مقایسه شده است (سرودی و همکاران، ۲۰۰۸ ). درسالهای اخیر این نوع درمان پیشرفت زیادی کرده است و روشهایی ایجاد شده است که به نحو وسیعی در درمان افسردگی، اضطراب، ترس، درد و اعتیاد کارایی دارد. نتایج پژوهش مک گاورن (۲۰۰۹) نیز در مورد میزان بهبودی اعتیاد به مواد مخدر نشان می دهد که از بین انواع مدلهای مختلف درمان، روش شناختی ـ رفتاری از بیشترین میزان تأثیر برخوردار بوده است.
روش تحقیق از نوع نیمه آزمایشی و پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل ـ آزمایش و دوره پیگیری می باشد. همچنین، جامعه آماری شامل بیماران مصرف کننده مواد افیونی می شدند که در سال ۱۳۹۳ به مرکز ترک اعتیاد شهر تهران مراجعه کردند. در این میان ۴۰ نفر، از آنان با بهره گرفتن از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش ۲۰ نفر و گروه کنترل ۲۰ نفر جای گرفتند و گروه آزمایش در دوره پیگیری یه ماهه نیز بررسی شدند. ابزار مورد استفاده، پرسشنامه سلامت عمومی ۲۸سوالی بود که خود دارای ۴ مولفه نشانه های جسمانی، کارکرد اجتماعی، نشانه های افسردگی وخیم، اضطراب و بی خوابی می باشد، بودند. شایان ذکر است اعتبار و روایی ابزارهای مزبور در تحقیقات مختلف داخلی و خارجی تایید شده است در تحقیق حاضر نیز آلفای کرونباخ ۷۶/۰ بدست آمد. پس از انجام مداخلات شناختی رفتاری گروهی طی ۱۲ جلسه، گروه مورد آزمون مجدد با بهره گرفتن از ابزار مزبور مورد بررسی قرار گرفته و یافته ها با بهره گرفتن از روش تحلیل کوواریانس قرار گرفتند. به طور کلی نتیجه پژوهش بدین شرح است که رویکرد شناختی_ رفتاری در گروه آزمایش باعث بهبود تمام مولفه های سلامت عمومی شده است اما در دوره پیگیری فقط در مولفه های افسردگی و علائم اضطراب همچنان اثربخشی اش ماندگار بوده است.
۲-۵ بحث و نتیجه گیری
۱-۲-۵ فرضیه اصلی: روان درمانی شناختی رفتاری گروهی در بهبود سلامت عمومی بیماران وابسته به مواد افیونی موثر است.
با توجه به یافته های آماری مداخله گروهی با رویکرد روانشناختی نتایج پژوهش نشان داد که مداخله گروهی با رویکرد شناختی رفتاری توانسته روی سلامت عمومی معتادان در مرحله پس آزمون اثربخش باشد. این یافته همسو با یافته های سوگرمن^[۱۶۶] و همکاران (۲۰۱۱)، اوسیلا^[۱۶۷] و همکاران (۲۰۰۹)، دریس^[۱۶۸] و هولون (۲۰۱۱) و مک هاک^[۱۶۹] و همکاران (۲۰۱۰) در زمینه اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر بهبود سلامت عمومی معتادان به مواد افیونی است.
در تبیین یافته فوق می توان اظهار داشت که سلامت عمومی مفهومی پیچیده، کلی و چند جانبه است که علاوه بر برداشت ذهنی فرد به شرایط جسمانی و اجتماعی او نیز بستگی دارد. بنابراین، به نظر می رسد برای بهبو د آن لازم است که مداخله طولانی مدت و همه جانبه صورت گیرد که نه تنها بر بعد روانی بیمار، بلکه بر ابعاد جسمانی، اجتماعی و محیطی نیز تمرکز کند.
بررسی در زمینه میزان شیوع همبودی مرضی اختلالهای روانی درمیان سوء مصرف کنندگان مواد افیونی همچنان ادامه دارد، زیرا میزان شیوع همبودی مرضی اختلالهای روانی درمیان این بیماران بر پایه عواملی مانند دیدگاه گروه ارزیابی، موقعیت بالینی بیماران و نیز ابزار های تشخیصی بکار برده شده متفاوت است. پژوهش ها نشان می دهد که در بسیاری از سوء مصرف کنندگان مواد، شواهدی از دست کم یک اختلال همراه را دارند (ران زویل^[۱۷۰] وهمکاران، ۱۹۹۹؛ به نقل از پرویزی فرد، ۱۳۸۴) درمیان دلایلی که طی چند سال گذشته در زمینه اهمیت بالینی اختلالهای روانی در میان سوء مصرف کنندگان مواد ارائه شده، همبودی اختلالهای روانی بعنوان عامل مهمی در سبب شناسی، پیش آگهی و آسیب پذیری این گروه از بیماران به شمار می رود؛ این امر با عدم پذیرش درمان از جانب بیمار، مزمن شدن علایم و نشانه ها در نهایت عود بیماری ارتباط دارد (دارک^[۱۷۱] و همکاران۱۹۹۸؛ به نقل از پرویزی فرد، ۱۳۸۴).
باتوجه به این که، عدم موفقیت اثر بخشی درمانهای سنتی در معتادان مواد افیونی معمولاً ناشی از اختلالهای پزشکی و روانشناختی همبود در این بیماران ونیز هزینه های بالای مراقبت های بهداشتی – درمانی آن میباشد. بنابراین نتایج این بررسیها می تواند اطلاعات ارزشمندی در اختیار متخصصان بهداشتی – درمانی درراستای بالا بردن اثر بخشی درمانهای سنتی اعتیاد بگذارد (ران زویل^[۱۷۲] و همکاران، ۲۰۰۱؛ به نقل از پرویزی فرد، ۱۳۸۴).
از این رو در پژوهش پرویزی فرد و همکاران (۱۳۸۴) به بررسی همبودی مرضی اختلالهای خلقی واضطرابی
۷۲% معتادان مورد نظر درمیان معتادان به مواد افیونی ومقایسه آن با افراد بهنجار پرداختند. یافته ها نشان داد که ۳ بررسی به ترتیب واجد ملاکهای تشخیص اختلالهای خلقی و اضطرابی (غیر اختلال مصرف مواد) بودند. درمیان اختلال های خلقی و اضطراب منتشر (به ترتیب ۶۶% و ۱۲%) شایعترین اختلالها بودند .در پژوهش دیگر شمسی سعید آبادی (۱۳۸۸) به بررسی تاثیر شناخت درمانی گروهی برکاهش عوامل موثر دربازگشت به مواد مخدر پرداخته است.
با توجه به نتایج بدست آمده از تجزیه وتحلیل داده های تحقیق براساس ابعاد چهارگانه پرسشنامه سلامت عمومی که شامل افسردگی، کنشوری اجتماعی، علائم اضطراب و نشانه های جسمانی میباشد، نتایج کسب شده در گروه آزمایش و کنترل اختلاف و تفاوت معناداری را درابعاد کاهش علائم اضطراب و افسردگی در پس آزمون وپیگیری نشان میدهند. اما گروه درمانی در بهبود مولفه جسمانی در پس آزمون موثر بوده است اما این اثربخشی در مرحله پیگیری برقرارنیست. در مولفه ارتباطات اجتماعی در پس آزمون تاثیر معنی داری داشته اما در دوره پیگیری تاثیر چندانی نداشته است.
در پژوهش حاضر بیشتر بر بهبود وضعیت روان شناختی بیماران تاکید شده و این عامل می تواند در تبیین عدم اثر بخشی درمان طولانی مدت (مرحله پیگیری) مد نظر قرار گیرد.

شدیدترین بارشها در ساحل دریای خزر بویژه در قسمت غربی آن رخ می دهد و هر چه که از غرب به شرق می رویم از تعداد روزهای دارای بارش سنگین کاسته خواهد شد . ناحیه دیگری از کشور که دارای بارش سنگین است ارتفاعات زاگرس است که از دزفول شروع شده و تا سنندج ادامه می یابد .
ناحیه سوم که این گونه بارشها در آن رخ می دهد ساحل خلیج فارس از بوشهر تا جاسک است. در بقیه نقاط کشور در نواحی کوهپایه ای و کوهستانی روزهای بیش از ۳۰ میلی متر بارندگی بسیارکمتر اتفاق می‎افتد و در نواحی پست مرکزی هم اصلاً اتفاق نمی افتد (علیجانی، ۱۳۷۶ ).
۲-۶- انواع روش های مطالعه بارش سنگین
سه روش برای مطالعه این پدیده اقلیمی وجود دارد که هر کدام از آنها رامی تواند بایکدیگر تلفیق و به صورت یک روش جدید ارائه نمود. سه روش اصلی عبارتند از:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

– روش های سینوپتیک : مطالعات زیادی در زمینه بارشهای سنگین، درداخل و خارج ازکشور، با بهره گرفتن از الگوهای سینوپتیکی انجام شده که در ذیل به چند نمونه از آن اشاره می گردد:
– لشکری ( ۱۳۷۵ ) الگوهای سینوپتیکی بارشهای شدید جنوب غرب ایران را بررسی نمود و وقوع بارشهای سنگین و سیل آسا در جنوب غرب ایران را نتیجه تقویت و تشد ید فعالیت مرکز کم فشارمونسونی،سودانی ومنطقه همگرائی دریای سرخ وتبدیل آنهابه سیستم دینامیکی وترمودینامیکی میداند.
– خوشحال دستجردی ( ۱۳۷۶ ) مدلهای سینوپتیک و کلیماتولوژی برای بارشهای بیش از صد میلی متردر سواحل جنوبی دریای خزر را تحلیل و بررسی نموده است. نتایج بررسی های ایشان نشان داده که ریزش این بارانها در اثر فرارفت سرد سیبری برروی ایران انجام نمی گیرد و مقدار ریزش باران در دامنه های شمالی البرز با ارتفاع کاهش نیافته بلکه افزایش می یابد. همچنین در این تحقیق نشان داده شده که این بارانها در اثر ورود جبهه های تقویت شده نسیم دریا توسط سیستمهای سینوپتیکی در ساحل، ریزش می‎نمایند.
– باشکند (۱۳۷۹) به بررسی و ارائه مدلهای سینوپتیکی بارشهای سنگین در شمال غرب ایران پرداخت و نشان داد که بخشی از ریزشهای جوی منطقه شمال غرب ایران ناشی از ویژگی های جغرافیایی منطقه است. او با بررسی بارشهای ۲۴ ساعته، ۳۰ میلی متر یا بیشتر در یک دور ه ۵ ساله، نشان داد که وقوع بارشهای سنگین و سیل آسا در منطقه با توجه به عامل توپوگرافی در ماه های فصل بهار و پاییز، بیشتر از بقیه ماه ها می باشد، و اکثر آن در ساعات بعد از ظهر و اوایل شب اتفاق می افتد.
لانا و همکاران (Lana et al., 2007) به بررسی الگوهای اتمسفری برای رخدادهای بارش سنگین درجزایر بلاریک پرداخته اند . آنها در این تحقیق مکانیسم های ایجاد بارشهای سنگین را بوسیله الگوهای اتمسفری نشان داده و یک رابطه قوی بین پدیده های بارش سنگین و سیکلونها تشخیص داده اند.
تانگ یانبینگ و همکاران ( ۲۰۰۶Yanbing et al.) شرایط اقلیمی بارش های پایدار در چین را بررسی نموده و به این نتیجه دست یافتندکه می توان ۱۳۰ رخداد بارش سنگین در چین را به صورت بارشهای بسیار شدید ، شدید و متوسط طبقه بندی نمود. آنها توزیع مکانی برای فراوانی آنرا بدست آوردند و نتیجه گرفتندکه این پدیده در ۸ ناحیه جغرافیایی در چین رخ می دهد که عبارتند از :
شمال چین، شمال شرق، رودخانه Huaihe دره رودخانه Huaihe رودخانه Yangteze ، دره رودخانه ، Yangteze ناحیه ساحلی جنوب شرقی و جنوب غرب چین. پدیده بارش سنگین در چین به رژیم ، w
وابسته است و معمولاً با تغییر رژیم خصوصیات رخدادها نیز تغییر می کنند مثلاً رخدادهای وابسته به رژیم غربی طولانی مدت و گسترده اند.
– روش های آماری: روش آماری از جمله روش های دیگری است که در مطالعات مربوط به بارشهای سنگین از آن استفاده شده است. نمونه ای از مطالعه مربوط به بارشسنگین با بهره گرفتن از روش آماری، در ذیل ارائه می گردد:
باری دی کیم و همکار (۱۹۹۸ Keimet al) مقایسه روش های برآورد کمی بارشهای سنگین در نواحی خشک وکوهستانی، درمنطقه غرب تگزاس در ایالات متحده، پرداخته اند . در این تحقیق نشان داده شده که روش های کمی، بهترین تطبیق را با داده های این منطقه دارد و استفاده از روش گمبل تطبیق مناسبی را ارائه نمی کند، بلکه یک تخمین بیش از اندازه برای بارشهای ۵۰ و ۱۰۰ ساله ارائه می دهد. براساس آنالیز طبقات تجمعی ، نتایج آزمایش k-s روش H-A را بهترین تکنیک ارزیابی می کند و روشSRCC به عنوان بهترین توزیع احتمالاتی منطبق با داده های حداکثر این منطقه است.
– روش های سنجش از دور: این روش از جمله روشهایی است که در داخل کشور به آن بسیار کم توجه شده است ولی در خارج از کشور بررسی های زیادی با بهره گرفتن از این روش انجام شده که در ذیل به دو نمونه از آن اشاره می گردد:
بیک و همکار (۱۹۹۷ Baeck et al) به پیش بینی بارش بوسیله WSR-88D برای رخدادهای بارش سنگین پرداخته اند . منطقه مورد مطالعه در Blue Ridge در ویرجینیا قراردارد . دراین تحقیق از اطلاعات رادارهای هواشناسی برای طوفانهای تولید کنن ده بارشهای حداکثر استفاده شده است . پنج مورد از این نوع طوفانها در منطقه مورد بررسی قرارگرفته که باعث ایجاد سیلابهای حداکثر در ایالات متحده شده است. در این آنالیز اهمیت پارامترهایی چون آلودگی باند تابشی، شیب انتخابی، تگرگ، کالیبراسیون رادارها و روابط Z-R برای برآورد بوسیله ،WSR-88D نشان داده شده است.
وینجی زاو ( ۱۹۹۷ zhao) به مقایسه تشخیصی و مدلسازی عددی بارش سنگین در دشتهای مرکزی آمریکا پرداخته است. او برای این تحقیق از داده های مشاهداتی رادار برای بارشهای طولانی مدت وطوفانهای دشت مرکزی استفاده نموده است. نتایج این بررسی به فهم رخداد بارش سنگین بسیار کمک کرده است. در این بررسی توجه ویژه ای به محیط اتمسفری بارش سنگین، کلیماتولوژی بارش منطقه ای و مشخصات زمانی – مکانی نرخ بارش شده است . در شبیه سازی انجام شده حساسیت بالای بارشهای طوفانی به تغییرات رطوبت اتمسفری نشان داده شد. در بخش مرکز کوههای راکی تاثیر بسیار مهمی روی بارشهای طوفانی داشته و بدون کوههای راکی، کاهش بیش از ۴۰ درصد در تمامی مدلهای شبیه سازی شده مشاهده شده است.
۲-۷- بارندگی های یک روزه (۲۴ ساعته)
به بارشی که در طول یک روز (۲۴ ساعت) و در طی یک دوره زمانی معین مانند ماه ، یک سال ریزش می‎کند اطلاق می شود.
اندازه گیریهای بارندگی در هر ایستگاه در دو نوبت یکی در ساعت ۶:۳۰ و دیگر ساعت ۱۸:۳۰ به وقت ساعت رسمی کشور انجام می پذیرد . در گزارشات ثبت شده مرسوم معمولاً این دو اندازه گیری با هم جمع و به عنوان یک اندازه گیری ۲۴ ساعته بیان می شود . باید توجه داشت که بارندگی های اندازه گیری شده به شرح فوق به عنوان ۲۴ساعته بدین معنی نیست که بارندگی برای هر ۲۴ ساعت متوالی اندازه گیری شده است ، بلکه مقدار ریزش را در طول یک دوره تعریف شده ۲۴ ساعته ( یک روز) نشان می دهد . بنابراین بهتر است که به جای بارندگی های ۲۴ساعته ، بارندگی یک شبانه روز به کار رود . متأسفانه به علت عدم اندازه گیری های روزانه در نواحی مرتفع بیش از ۶۰۰ متر از شدیدترین بارندگی در ارتفاعات اطلاعات کافی در دسترس نیست و نمی توان درباره آن بطور صریح اظهار نظر کرد . همچنین به سبب عدم پوشش گیاهی مناسب و در پی آن عدم شاخ و برگ ریخته شده بر روی زمین و همچنین لخت بودن زمین، شدّت جریان سطحی به حد زیادی افزایش یافته است . این در حالیست که بارندگی های شدید ممکن است منجر به سیل و خساراتی بر پایین دستهای حوضه وارد سازد ، که این طغیان آبراهه ها در سطح حوضه بوضوح قابل مشاهده است. برای بررسی و مطالعه باران های ۲۴ساعته در منطقه مورد مطالعه، از آمار حداکثر بارندگی ۲۴ ساعته ایستگاههای بندر انزلی استفاده شده است. مناسبترین توزیع گامبل برای برازش داده ها بکار گرفته و میزان بارندگی های حداکثر به ازای دوره برگشتهای مختلف برای ایستگاه مذکور محاسبه شده است .
۲-۸- متوسط بارندگی ماهانه
مقدار کل متوسط نزولات جوی در طول هریک از ماهای سال می باشد.
۲-۹- بارندگی فصلی
به مقدار کل بارش درطول یک فصل خاص اطلاق می شود.
۲-۱۰- فضای شهری
فضای شهری به ترکیبی اطلاق می شود که از فعالیت ها، بناهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اداری، تجاری و مانند آن و عناصر و اجزای شهری به صورتی آراسته، هماهنگ و واجد نظم و بالطبع با ارزش های بصری سازمان یافته باشد. فضای شهری جزئی جدایی ناپذیر از ساختارفضایی یک شهر در ادوار مختلف تاریخ شهر است و به همین دلیل مانند ساخت کلی شهر، تابع شرایط اجتماعی و اقتصادی متغییر است. «ادموند بیکن» عقیده دارد که فضا، مکانی است در همه ی ادوار، استوار بر گذشته ای وزین، حال زنده و انعطاف پذیر برای آینده. بنابراین امروز هم باید از فضاهای گذشته استفاده کرد و اگر جوابگو نیست باید بتوان با مهارت و استادی، فضاهایی نیز به آن افزود. در تعریف فضای شهری لازم است حوزه ی این تعریف مشخص باشد. به طور کلی پس از بررسی و مطالعه پیرامون شهرها و فضای شهری می توان گفت که فضای شهری (شامل منظر شهری) فضایی است که حوزه ی عمومی را می سازد و فضای معماری، حوزه ای خصوصی تر محسوب می شود. رابطه میان عناصر تشکیل دهنده فضای شهری باید برای فرد ناظر قابل درک باشد، و فرد بتواند از رابطه موجود، ساختاری در ذهن خود ایجاد کند. به این ترتیب فضای شهری هدفمند بوده و بستر رویدادهای تعریف شده ای خواهد شد. فضای شهری به عنوان یکی از ارکان اصلی ساخت کالبدی شهر دارای مفهومی عام و اجتماعی است. فضای شهری فضایی است که به همه ی مردم اجازه می دهد به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند. در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخوردهای از پیش تدوین نشده اتفاق افتد و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم رابطه برقرار کنند. بنابراین شرط اساسی برای این که فضای عمومی، فضای شهری باشد برقراری تعاملات اجتماعی بین مردم در آن است.
فصل سوم
ویژگیهای جغرافیایی محدوده تحقیق
۳- ویژگیهای جغرافیایی محدوده تحقیق
۳-۱- ویژگی های طبیعی
۳-۱-۱- موقعیت جغرافیایی
بندرانزلی در حاشیه دریای خزر، در شمال استان گیلان در بین مدار ۳۷ درجه و ۲۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۳۴ دقیقه عرض شمالی و مابین نصف النهار ۴۹ درجه و ۱۱ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۲ دقیقه طول شرقی واقع شده است. ارتفاع از سطح دریا ۲۶- متر می باشد (مختصات جغرافیایی استان گیلان، ۱۳۷۸، ص ۲۴). مساحت شهرستان معادل ۹/۳۰۸ کیلومتر مربع ۱/۲ درصد از سطح استان را در بر می گیرد (آمارنامه استان گیلان،۱۳۷۹، ص ۵۱). بندر انزلی از سمت شمال به دریای خزر، از سمت شرق به شهرستان رشت، از سمت غرب به شهرستان رضوانشهر و از سمت جنوب به شهرستان صومعه سرا محدود می شود. شهرستان بندر انزلی براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای یک بخش (بخش مرکزی) به طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۳۹ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۳۵ دقیقه و دو دهستان (لیجارکی حسن رود و دهستان چهارفریضه) با ۲۸ روستا می باشد که همگی دارای سکنه و با شکلی خطی با یکدیگر در ارتباط هستند. (جدول ۳-۱) (جدول ۳-۲) شهر بندرانزلی تنها شهر این شهرستان است که در مرکز شهرستان به صورت یک جزیره درآمده است، بدین گونه که از شمال به دریای خزر و از جنوب به مرداب محدود شده و حالت جزیره ای به خود گرفته است(نقشه ۳-۱).
جدول۳-۱- تقسیمات سیاسی شهرستان بندرانزلی ۱۳۸۵

شهرستان

مساحت

بخش

مساحت

دهستان

تعداد آبادی

بندر انزلی

۳۱۸/۲۹۹

مرکزی

۳۱۸/۲۹۹