گفتار ۲ – چگونگی تقویم خسارت معنوی

در فصل اول ‌در مورد خسارات معنوی و انواع آن صحبت شد و بررسی لازم صورت گرفت . دین اسلام ، به عنوان کامل‌ترین دین الهی ، توجه ویژه ‌به این سرمایه معنوی و حقوق غیر مادی انسان ها دارد . آیات و روایات زیادی ‌در مورد حفظ حقوق انسان بیان شده است سیره ی علمی بزرگان دین اسلام ،خود دلیل بر توجه ویژه به حفظ معنوی و اجتماعی افراد است . قانون ‌ما نیز که برگرفته از منافع فقهی در تعالیم اسلامی است ، نسبت به ایراد زیان معنوی ، بی تفاوت نبوده است و آن را نفی ‌کرده‌است . دو نمونه از تحلیل فقهی مبتنی بر قواعد فقه برای اثبات جبران خسارت معنوی که میتوان به آن اشاره کرد :

1. 1. قاعده لاضرر در اثبات جبران خسارت معنوی است ،که اصلی ترین منبع برای جبران این دسته از خسارت است ^[۱۰۲] .

1. قاعده ی نفی عسر و حرج است ، با استناده ‌به این قاعده روشن است که اگر خسارت مالی یا بدنی بر کسی وارد آورد و از عهده خسارت وارده بر نیاید او (زیان دیده ) در معرض ضیق و تنگی قرار داده است و از نظر شارع ممنوع است ^[۱۰۳].

الف- آسیب های جسمانی و ارتباط آن با خسارت معنوی

آسیب‌هایی که به یک فرد در یک حادثه وارد می شود علاوه بر آسیب های جسمی، آسیب های دیگر از جمله درد و رنج و تأملات روحی و عاطفی هزینه های سنگین در مان و….به فرد تحمیل می شود . اما بعضی حقوق دانان آسیب هایی که به جسم وارد می‌شوند مادی می دانند^[۱۰۴].و بعضی دیگر از حقوق دانان خسارات معنوی را پذیرفته اند^[۱۰۵].

باید بدانیم که هر آسیبی که به جسم یک انسان وارد می شود علاوه بر جنبه مادی می‌تواند جنبه معنوی هم باشد ، و طبق قواعد کلی حقوق باید این حق را برای زیان دیده قائل شویم که از هر دو جنبه ادعای (مطالبه خسارت کند . برای مثال جرم اسید پاشی که فرد علاوه بر هزینه درمان طولانی مدت (جنبه مادی) زیبایی خود را نیز از دست می‌دهد (جنبه معنوی ) ، پس باید برای این فرد این حق را در نظر بگیریم که از جنبه معنوی نیز مطالبه خسارت کند.

ب – نحوه محاسبه خسارات معنوی ناشی از صدمات جسمانی

ارز یابی و محاسبه خسارت‌های معنوی ناشی از آسیب جسمی یعنی دردها، از بین رفتن زیبایی ، از دست دادن قدرت تعقل عدم تعادل ، لذت جنسی ، امری بسیار دشوار است .

مبحث بسیار مهم در محاسبه اینگونه خسارات که ناشی از آسیب های جسمی است ، مسئله رابطه منافع عضو با خود عضو است سؤال اینگونه مطر ح می شود ، که آیا منفعت عضو یک موضوع مستقل است ؟ یا منفعت موضوعیت ندارد و تنها عضو است که برای آن دیه در نظر گرفته شده است؟

در فقه ارزیابی آسیب های جسمانی اعم از از دست دادن عضویا نقص عضو یا جراحات بر اساس مقدار دیه صورت می‌گیرد . از برخی روایات استفاده می شود که مقادیر دیه با مقایسه و ارزیابی صحیح ، بایکدیگر و مقایسه آن با ارزش شتر محاسبه می شد و تغییر و تنوع بدون حساب و برابری ارزش ها نبوده است^[۱۰۶].

برخی از فقها برای زوال کامل هر منفعت در آدمی حکم به دیه کرده‌اند^[۱۰۷].به عنوان نمونه ، در زمینه چشایی که بنابر نظریه ای از منافع زبان به شمار می‌آیند برخی پرداخت دیه کامل را ضروری دانسته اند و بعضی دیگر آن را مشمول قاعده ندانسته و حکومت را واجب شمرده اند ^[۱۰۸]. کسانی که منافع را از شمول قاعده خارج می دانند به روایت عبدالله بن سنان از امام صادق استناد می‌کنند^[۱۰۹]. از این روایت استفاده می شود که دیه شامل عضو است و منافع را در بر نمی گیرد.