از این آیه شریفه چند نکته استفاده می شود که عبارتند از:
۱) پرهیز از نگاه هوس آلود.
۲) پوشاندن شرمگاه از دیگران (این حکم برای هر مرد و زن مسلمان واجب است).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳) پنهان کردن زینتها (به غیر از مواردی که آشکار است).
۴) پوشاندن سر و گردن.
۵) جواز آشکار نمودن زینتها و بدن در برابر محارم و یا افراد خاص.^[۳۳]
۲-۲-۳-۱- کنترل نگاه
در آیه قبل گذشت وظیفه مردان است که چشمان خود را از دیدن نامحرمان فرو بندند و دامان خود را حفظ نمایند همانگونه هم خداوند در این آیه به پیامبر (ص) مى‏فرماید: « قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ » به زنان هم بگو: چشمان خود را از نگاه کردن به نامحرمان فرو گیرند.
” چشم‏چرانى” همانگونه که بر مردان حرام است بر زنان نیز حرام مى‏باشد (مکارم شیرازى، ۱۳۷۴ ، ج‏۱۴: ۴۳۹).
در واقع این حکم برای زن و مرد یکسان است و هر دو از چشم چرانی و نگاه از روی لذت نامشروع نهی شده اند، در کنترل نگاه برای مؤمن احادیثی بیان شد که در اینجا از تکرار آن ها خودداری شده است.
۲-۲-۳-۲- پوشاندن شرمگاه
دستور دومی که خداوند متعال فرموده است، یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ حفظ شرمگاه است. منظور از این دستور، پوشانیدن از نگاه دیگران است چنانکه حضرت امام جعفر صادق(ع) می فرمایند: «کل شئ فی القرآن من حفظ الفرج فهو من الزنا إلا هذه الآیه فإنها من النظر» (هر آیه ای که در قرآن سخن از حفظ فروج می گوید، منظور حفظ کردن از زنا است، جز این آیه که منظور از آن، حفظ کردن از نگاه دیگران است) (کلینی، ۱۳۶۲، ج ۲ : ۳۶).
این حکم همانند حکم قبلی بر زن و مرد مسلمان واجب است، هم نگاه خود را کنترل کنند و شرمگاه خود را بپوشاند و از نگاه دیگران حفظ کنند. برای تشخیص حدود حجاب توجه به این آیه ضروری است : «وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُیوِبِهِنَّ» (روسرى خود را بر روى سینه و گریبان خویش قرار دهند) و نیازمند روشن نمودن برخی از کلمات در این آیه به تبیین بهتر مسئله حجاب کمک می کند.
۲-۲-۳-۳- خُمُر
از جمله آنچه که حدود پوشش را مشخص می کند واژه ” خمر” جمع” خمار” (بر وزن حجاب)است، در اصل به معنى پوشش است، ولى معمولا به چیزى گفته مى‏شود که زنان با آن سر خود را مى‏پوشانند (روسرى). (مکارم شیرازى، ۱۳۷۴ ، ج‏۱۴: ۴۴۰)
طریحی علت نامیده شدن مقنعه به «خمار» را چنین بیان می دارد: : وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَ‏ أی مقانعهن، جمع خمار و هی المقنعه، سمیت بذلک لأن الرأس یخمر بها أی یغطى، و کل شی‏ء غطیته فقد خمرته، و جمع الخمار خمر ککتاب و کتب و اختمرت المرأه: أی لبست خمارها و غطت رأسها)؛ یعنی مقنعه هایشان جمع خمار و آن مقنعه است؛ به این نام نامیده شده چون سر با آن پوشیده می شود. (طریحی، ۱۳۷۵، ج‏۳: ۲۹۲)
ابن عباس گوید: به این وسیله مو و سینه و گلو و قسمتهاى پیشین پوشیده مى‏شود. (طبرسی، ۱۴۱۵،، ج ۱۷: ۲۴۲).
با بررسی کتب لغت می توان گفت که خمار وسیله ای برای پوشش سرزنان بوده است. طبرسى گوید: اصل خمر به معنى ستر و پوشاندن است. راغب می گوید: اصل خمر به معنى پوشانیدن شى‏ء است و به آنچه با آن چیزى را مى‏پوشانند خمار گویند ولى در تعارف، خمار مخصوص شده به آنچه زن سر خود را با آن مى‏پوشاند و جمع آن خمر (بر وزن عنق) است‏ (قرشی،۱۳۷۱ ، ج‏۲: ۲۹۹)
به روسری و مقنعه که زنان مسلمان برای پوشیدن سر و گردن مورد استفاده قرار می‌دهند خمر گفته می‌شود. به این جهت مؤلف تفسیر «المیزان» در سوره نور در این زمینه می‌نویسد: و هو ما تغطی به المرئه رأسها و ینسدل علی صدرها؛ آنچه زن با آن سر خود را می پوشاند و بر روی سینه قرار می گیرد (طباطبایى، ۱۳۷۴‏، ج ۱۵: ۱۱۲)
از تعاریف فوق به نظر می رسد خمار چیزی است که زنان با آن سر خود را می پوشانند و در زمان های مختلف انواع مختلفی داشته است از روسری های قدیمی و چارقد هایی که در زمان های گذشته سر خود را با آن می پوشاندند و در زمان کنونی انواع مقنعه، روسری و شال را شامل می شود.
۲-۲-۳-۴- جَیب
جیب و به قسمتی از بدن گفته می‌شود که معمولاً در بالای پیراهن قرار گرفته و مشهود است که به زبان فارسی گریبان و یقه گفته می‌شود، هر چند در اینجا کنایه از گردن و سینه است.
قرشی در قاموس القرآن می گوید:
قاموس و اقرب الموارد معناى اوّلى جیب را قلب و سینه گفته است ولى از گفته مجمع البیان پیداست که جیوب را به معنى گریبان ها (یقه لباس) گرفته است فرموده: جیوب کنایه از سینه‏هاست زیرا گریبان هاست که روى سینه‏ها را می پوشاند.
ولى اگر جیوب را سینه‏ها معنى کنیم از لحاظ آیه و لغت اشکالى نخواهد داشت بنظر می آید گریبان لباس را به جهت روى سینه بودن جیب القمیص گفته‏اند (قرشی، ۱۳۷۱ ، ج‏۲: ۹۱)
اما مرحوم طبرسی جیوب را به معنای گریبانها گرفته و می گوید: «… و کنی عن الصدور بالجیوب لانها ملبوسه علیها» جیوب، به عنوان کنایه از صدور (سینه ها) آورده شده است، زیرا گریبانها روی سینه ها را می پوشاند.
طریحی نیز با اینکه جیب را گریبان معنا کرده است اما افزوده است که :” می توان جیب را سینه معنا کرد. ” لأنها کانت واسعه تبدو منها نحورهن، و یجوز أن یراد بالجیوب هنا الصدور (طریحی، ۱۳۷۵، ج‏۲: ۲۹)
” جیوب” جمع” جیب” (بر وزن غیب) به معنى یقه پیراهن است که از آن تعبیر به گریبان مى‏شود و گاه به قسمت بالاى سینه به تناسب مجاورت با آن نیز اطلاق مى‏گردد. (مکارم ، ۱۳۷۴ ، ج‏۱۴: ۴۴۰)
در حقیقت می توان مقصود از جیب قسمت هایی از گریبان و یقه است که با روسری آن را می پوشانند و در آیه نیز به این موضوع اشاره شده است.
۲-۲-۳-۵- زینت
از جمله واژه‌هایی که در آیات حجاب به کار رفته و بازشناسی دقیق مفهوم و مصداق آن در تعیین حدود پوشش نقش اساسی دارد واژه زینت است و خداوند از نشان دادن آن به جزء گروه خاصی نهی نموده است؛ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ الا… ؛
مفسران در باره معنى کلمه (زِینَتَهُنَّ) سه قول دارند. یکى اینکه: منظور از آن: خود اندام زن باشد. و دیگر اینکه: مقصود از آن: محل زینت ایشان است. و سوم اینکه: خود زیور آلات زنانه‏اى که زنان مى‏پوشند مراد باشد (نجفى خمینى، ۱۳۹۸ ‏: ۷۳)
بعضى زینت پنهان را به معنى زینت طبیعى (اندام زیباى زن) گرفته‏اند، در حالى که کلمه” زینت” به این معنى کمتر اطلاق مى‏شود. ولی آنچه که مشهور است این است که: عده ای آن را به معنی، «زینت آلات» گرفته اند منتهی در حالی که روی بدن قرار گرفته و طبیعی است که آشکار کردن چنین زینتی توأم با آشکار کردن اندامی است که زینت بر آن قرار دارد. به این ترتیب زنان حق ندارند زینت هایی را که معمولا پنهان است را آشکار سازند. (نجفى خمینى، ۱۳۹۸‏: ۷۳)
کلمه «زینت» در عربى از کلمه «زیور» فارسى اعمّ است، زیرا زیور به زینت هایى گفته مى‏شود که از بدن جدا مى‏باشد مانند طلاآلات و جواهرات ولى کلمه «زینت» هم به این دسته گفته مى‏شود و هم به آرایش هایى که به بدن متصل است نظیر سرمه و خضاب. (مطهری، ج ۱۹: ۴۷۹)
در توضیح زینت امام صادق (ع) در جواب شخصی که از ایشان سؤال کرد مقصود از زینت آشکار که پوشاندنش براى زن واجب نیست چیست؟ فرمود زینت آشکار عبارت است از الْکُحْلُ وَالْخاتَمُ یعنی سرمه و انگشتر (کلینی، ۱۳۶۲، ج ۵: ۵۲۱) در حدیث دیگری از ایشان مصادیق زینت آشکار الْخاتَمُ وَالْمَسَکَهُ معرفی شده اند یعنی انگشتر و دستبند ( همان منبع)
در این بخش به زینت اشاره شده است که از جمله دستورات حجاب آشکار نکردن زینت های پنهان است، آن زینت هایی شامل این نهی می شود که بر قسمت هایی از بدن انسان است و در شکل عادی پیدا نیست.
۲-۲-۳-۶- تَبَرُّج
واژه تبرج از واژه هایی است که در آیات حجاب به کار رفته و تبیین دقیق آن در بحث پوشش بانوان سودمند است.
خداوند می فرماید: وَ قَرْنَ فی‏ بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولى‏ وَ أَقِمْنَ الصَّلاهَ وَ آتینَ الزَّکاهَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ …ً (احزاب /۳۳)
و در خانه‏هاى خود بنشینید، و چون زنان جاهلیت نخست خود نمایى نکنید، و نماز بپا دارید، و زکات دهید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید، خدا جز این منظور ندارد که پلیدى را از شما اهل بیت ببرد، و آن طور که خود مى‏داند پاکتان کند. (طباطبایى، ۱۳۷۴، ج ۱۶: ۴۵۶)
برج به معنی آشکار شدن است، تبرّج آنست که زن زیبائی هاى خود را اظهار کند و اصل آن به معنى ظهور است و به عبارت دیگر از آن جهت برج گویند که ظاهر و هویداست (قرشى، ۱۳۷۱ ، ج‏۱: ۱۷۴)
بررسی متون و فرهنگهای لغوی روشنگر آن است که تبرج به معنای خودنمایی و جلوه گری است. ابن منظور در «لسان عرب» تبرج را خود نمایی وظاهر نمودن زینت درمقابل مردان معنا کرده و نوشته است التَّبَرُّج: إِظهار المرأَه زینتَها و محاسنَها للرجال (ابن منظور، ۱۴۱۴ ، ج‏۲،: ۲۱۱) در فرهنگ ابجدی ارایش معنی شده است تَبَرُّجاً المرأهُ: زن خود را آرایش کرد (مهیار ، رضا: ۶).
بنابراین تبرج به معنای خودآرایی و خود نمایی است این آیه خطاب به زنان پیامبر است و از این جهت که آنان الگوی زنان مسلمان هستند روی خطاب به آن ها است هرچند سایر زنان مسلمان نیز مشمول این حکم هستند.
۲-۲-۳-۷- جَلباب
در آیه ای دیگر واژه جلباب مطرح شده است که با مسئله حجاب مرتبط است و به عنوان حجاب برتر شناخته می شود. یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنى‏ أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً (احزاب /۵۹) هان اى پیامبر! به همسرانت، و دخترانت و زنان مؤمنین، بگو تا جلباب خود پیش بکشند، بدین وسیله بهتر معلوم مى‏شود که زن مسلمانند، در نتیجه اذیت نمى‏بینند، و خدا همواره آمرزنده رحیم است». (طباطبایی، ۱۳۷۴، ج ۱۶: ۵۰۲)
برخی جلباب را ردائی می دانند؛ از قول ابن عباس آمده: «الرداء الذی یستر من فوق إلى أسفل» (جلباب ردائی است که سراسر بدن از بالا تا پایین را می پوشاند). (زمخشری، ۱۴۱۴،‏ ج ۳ : ۵۵۹)
برخی آن را روسری می دانند؛ همچنین در مجمع البیان، در ذیل همین آیه و در قسمت معنی لغات آمده: «الجلباب خمار المرأه الذی یغطی رأسها و وجهها إذا خرجت لحاجه» (جلباب عبارت است از روسری ای که در موقع خروج از منزل به کار برده می شود و سر و صورت را با آن می پوشانند). (طبرسى، ۱۳۶۰ ‏، ج ۸: ۵۷۸)